یک دانشجوی دکتری سال آخر رشته مدیریت حاصلخیزی و زیست فناوری خاک دانشگاه تبریز با بیان اینکه همگام با افزایش جمعیت انسانی و مصرف روزانه، میزان تولید پسماند در جوامع بشری در حال رشد و برخورد علمی و مدیریت پایدار با این موضوع جایگاه مهمی پیدا کرده است، گفت: در میان روش‌های مختلف مدیریت پسماند مانند سوزاندن، دفن و بازیافت بهترین و مهمترین روش، «بازیافت» زباله‌های تولیدی است و در میان روش‌های بازیافت، کمپوست کردن به دلیل هزینه‌های عملیاتی کم و مزایای اجتماعی و زیست محیطی مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.
کمال خلخال به روش‌های مختلف مدیریت پسماندهای شهری پرداخت و تصریح کرد: تفکیک پسماند از مبدأ یکی دیگر از مهمترین روش‌هاست، یعنی ما باید به این سطح از آگاهی و فرهنگ رسیده باشیم که زباله تر و خشک، کارتن، پلاستیک، مصارف شیمیایی و دارویی را در خانه‌ها، مدارس، رستوران‌ها، و انواع مکان‌های عمومی و خصوصی تفکیک کنیم.
وی با اشاره به روش‌های مدیریت پسماند گفت: بازیافت، تولید برق، استفاده از گاز متان به عنوان گاز شهری، استفاده از زباله شهری به عنوان خوراک دام از دیگر روش‌هاست اما به لحاظ تخصصی و از جنبه زیست‌محیطی و کشاورزی، تولید کمپوست به‌ویژه کمپوست مشترک (Co-composting) باید در دستور کار قرار گیرد.
خلخال با استناد مطالعات یادآور شد: در یک مقاله در سال ۲۰۱۹ همین زباله شهری را به سفره‌های گاز زیرزمینی که تخلیه شده بود تزریق می‌کردند، که هم از آلودگی زیست محیطی جلوگیری کند و هم منبع گازیی برای آیندگان باشد. بنابراین باید به دنبال راهکارهای مناسب و جدید بسته به شرایط موجود باشیم.
تولید کمپوست، پرکاربردترین روش بازیافت
این دانشجوی دکتری سال آخر رشته مدیریت حاصلخیزی و زیست فناوری خاک دانشگاه تبریز با بیان اینکه همگام با افزایش جمعیت انسانی و مصرف روزانه، میزان تولید پسماند در جوامع بشری در حال رشد و برخورد علمی و مدیریت پایدار این موضوع جایگاه مهمی پیدا کرده است، تصریح کرد: در میان روش‌های مختلف مدیریت پسماند شامل سوزاندن، دفن و بازیافت، بهترین و مهمترین روش «بازیافت» زباله‌های تولیدی است و در میان روش‌های بازیافت، کمپوست کردن به دلیل هزینه‌های عملیاتی کم و مزایای اجتماعی و زیست‌محیطی مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.
چالش تولید کمپوست از زباله شهری
خلخال با اشاره به مزایای فراوان فرایند کمپوست شدن به جنبه‌های منفی آن همچون هدررفت نیتروژن از طریق تصاعد آمونیاک، انتشار گازهای گلخانه‌ای و بد بو و نگرانی‌های مربوط به حضور آلاینده‌های معدنی – آلی از بسترهای کمپوست که موجب گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی می‌شود، پرداخت و گفت: از طرف‌دیگر کمپوست تولیدی از زباله شهری نسبت به کمپوست تولیدی از بقایای گیاهی و کود دامی کیفیت پائین‌تری دارد. کمپوست‌های پسماند جامد شهری در ایران اغلب به دلیل شوری و وجود فلزات سنگین، کمپوست درجه ۲ (کلاس B) محسوب و تنها برای فضای سبز شهری و جنگل‌ها توصیه می‌شوند.
«بیوچار» راهی برای کاهش اثرات منفی کمپوست
وی با بیان اینکه اخیراً از «بیوچار» (زغال تهیه شده از زیست‌توده‌های گیاهی و ضایعات کشاورزی که به عنوان کود استفاده می‌شود) برای محدودکردن اثرات منفی فرایند تولید کمپوست، تقویت و فراهم کردن عناصر غذایی در محصول نهایی استفاده شده است، تصریح کرد: «بیوچار» یک ماده جامد غنی از کربن است که از تبدیل ترموشیمیایی زیست‌توده در شرایط بدون اکسیژن (پیرولیز) تولید و با نقش‌های چند منظوره خود مانند ترسیب کربن، بهبود کیفیت خاک و غیرمتحرک کردن آلاینده‌های آلی و معدنی در آب و خاک آلوده شناخته شده است.
این دانشجوی دکتری سال آخر رشته مدیریت حاصلخیزی و زیست فناوری خاک دانشگاه تبریز افزود: «بیوچار» در فرایند تهیه کمپوست با بهبود تهویه و فعالیت آنزیمی، افزایش دما و تجزیه سریع‌تر مواد سمی در اثر متابولیسم مشترک (co-metabolism) و کاهش مدت زمان رسیدن کمپوست باعث بهبود کیفیت کمپوست می‌شود. اختلاط مواد اولیه مورد نیاز تولید کمپوست با مواد افزودنی همچون «بیوچار» به کمپوست شدن همنوا یا مشترک (Co-composting ) معروف است.
کمپوست و افزایش درآمد ملی
وی با بیان اینکه در کشور ما میزان زباله تر ۷۰ درصد و خشک ۳۰ درصد و کاملاٌ برعکس کشورهای توسعه یافته و اروپـایی است، گفت: به دلیل افزایش حجم روز افزون مواد زائد جامد تولید شده، بازیافت مواد آلی زباله به کمپوست نه تنها مـشکل زیست‌محیطی را حل می‌کند بلکه از جنبه‌های افزایش درآمد ملی نتیجـه قابـل تـوجهی دارد. پرداخـت بـه مقوله بازیافت زباله تر و تبدیل به کود کمپوست به عنوان یک کود آلی باعـث افـزایش عملکـرد تولیـد و اصـلاح بافت و ساختمان خاک زراعی و باغی می‌شود و مزایای دیگری نیز دارد اما در کنار مزایای فراوان فرایند کمپوست شدن جنبه‌های منفی همچون هدر رفت نیتروژن از طریق تصاعد آمونیاک (NH۳)، انتشار گازهای گلخانه ای بد بو مانند متان (CH۴) و اکسید نیتروژن(N۲O) و نگرانی‌های مربوط به حضور آلاینده‌های معدنی – آلی از بسترهای کمپوست وجود دارد. می‌توان این جنبه‌های منفی را با افزودنی‌های مختلف همچون «بیوچار» به مواد اولیه در حال تبدیل به کمپوست محدود کرد.
وجود قوانین در مقابل عدم نظارت و بودجه کافی برای اجرای آن‌ها
خلخال با اشاره به اینکه در برخی از شهرها مانند تهران، تبریز، اصفهان، مشهد و کرمانشاه برای استفاده از پسماندها کارهای خوبی صورت گرفته و حتی سایت تولید کمپوست از زباله شهری فعالیت می‌کند، گفت: متاسفانه از تمام ظرفیت‌ها در این زمینه استفاده نشده است و از روش‌های نوین و علمی در تولید کمپوست عقب افتاده ایم. ارتباط بین دانشگاه و دستگاه‌های مربوطه مانند شهرداری و سازمان مدیریت پسماند ضعیف است.
وی با بیان اینکه در دانشگاه‌ها باید مشکلات کشور در قالب پایان‌نامه‌های ارشد و رساله دکتری با پشتیبانی نهادهای مربوطه حل شود، عنوان کرد: متاسفانه چنین نیست و خود دانشگاه نیز توانایی پشتیبانی مالی طرح‌های وسیع در سطح استانی و ملی را ندارد این در حالیست که اجرای طرح‌های علمی و کاربردی نیازمند پشتیبانی جدی این ارگان‌ها و دولت است. به عبارت دیگر قوانین و سیاستگذاری‌ها در این زمینه انجام شده اما نظارت جدی و بودجه کافی برای انجام این سیاست‌ها وجود ندارد.
ارزش زباله بازیافت نشده کشور بیش از ۲۲۵ میلیون دلار
خلخال با اشاره به اینکه از زباله شهری به عنوان طلای کثیف هم نام برده می‌شود و می‌تواند اثرات اقتصادی مفیدی داشته باشد، یادآور شد: برخی محققان ایرانی معتقدند که در حال حاضر ارزش زباله بازیافت نشده کشور ما بیش از ۲۲۵ میلیون دلار است و این مساله مبین آن است که پرداختن به موضوع بازیافت زبالـه تـا چـه انـدازه حیاتی و ضروری است. تولید کمپوست از پسماندهای شهری دارای اثرات اقتصادی مانند فروش کمپوست حاصله به کشاورز یا استفاده از آن در فضای سبز شهری، کاهش هزینه‌های دفن پسماند، جلوگیری از خروج سالیانه چندین هکتار زمین از چرخه تولید به دلیل دفن پسماندها، ایجاد اشتغال، امکان بازیافت پسماندهای خشک با ارزش (شامل انواع فلزات، پلاستیک و غیره) است.
منبع: ایسنا
