امروزه آلودگی هوا و گرمایش زمین ناشی از مصرف حامل‌های انرژی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های قرن تبدیل شده است و در صورتی که بهره‌برداری منابع انرژی‌های تجدیدپذیر سازگار با محیط زیست جایگزین نشود، شاهد تبدیل این موضوع به چالشی بزرگ خواهیم بود.
آلودگی محیط زیست، پدیده تغییر اقلیم و تجدیدناپذیری که از چالش‌های اصلی استفاده از منابع انرژی فسیلی به‌شمار می‌روند، در پی توسعه ناپایدار، الگوهای نادرست مصرف انرژی، افزایش جمعیت در سال‌های اخیر با شدت بیشتری ادامه داشته است و چگونگی تولید و استفاده از حامل‌های انرژی در بخش‌های مختلف مصرف‌کننده، از عوامل مؤثر در ایجاد آلودگی محیط‌زیست در مقیاس محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی است،
انرژی برای هزاران سال توسط انسان‌ها مهار شده است، در ابتدا با استفاده از آتش برای نور، گرما، پخت و پز و برای ایمنی بود و استفاده از آن را می‌توان حداقل ۱.۹ میلیون سال پیش نسبت داد، اما در سال‌های اخیر روندی به سمت تجاری‌سازی فزاینده منابع مختلف انرژی تجدیدپذیر وجود داشته است، زیرا اجماع علمی در مورد برخی از فعالیت‌های اصلی انسانی که به گرمایش جهانی منجر می‌شوند، برای افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای، ایجاد اثر گرمایش، تغییرات جهانی در سطح زمین، مانند جنگل‌زدایی، برای اثر گرمایش، افزایش غلظت ذرات معلق در هوا، بشر را با دو بحران بزرگ آلودگی محیط زیست و شتاب فزاینده در تهی کردن منابع انرژی روبه‌رو کرده است.
مصارف انرژی یک ضرورت اساسی برای فعالیت‌های اقتصادی و منبع اصلی تجارت است و حامل‌های انرژی با منابع طبیعی ارتباط نزدیکی با هم دارند، اما مصرف زیاد انرژی در اقتصاد کشورها به انتشار بیشتر کربن منجر می‌شود، چراکه تأثیر زیست‌محیطی صنعت انرژی قابل توجه است، تولید، حمل‌ونقل یا مصرف انرژی همه تأثیرات زیست‌محیطی دارند.
نتایج تحقیقات نشان داده است که به نسبت سرانه جمعیت، وضعیت جغرافیایی و درآمد تولید ناخالص ملی، شدت مصرف انرژی کشور در دنیا رکورددار است؛ به‌نحوی که امروز ایران از نظر شدت مصرف انرژی رتبه اول دنیا را دارد و شدت مصرف انرژی در ایران دو برابر میانگین دنیا، ۱۵ برابر کشور ژاپن و ۲.۵ برابر کشور چین است، ششمین کشور تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای هستیم و روزانه ۴۲ میلیارد متر مکعب هدررفت گازها از طریق فلرها با ارزش حدود پنج میلیارد دلار طی سال در ایران رخ می‌دهد.
دانشمندان با ارزیابی داده‌های مطالعه بار بیماری‌های جهانی ۲۰۱۹، نتایج بررسی‌های ذرات ریز معلق و داده‌های جمعیتی مبتنی بر ماهواره ناسا، آزمایش‌های شیمی اتمسفر و مدل‌سازی خطر نسبی سوخت‌های فسیلی بر مرگ‌ومیرهای ۲۰۱۹، دریافتند که در این سال ۸.۳ میلیون مرگ در سراسر جهان به ذرات ریز معلق (PM۲.۵) و ازن (O۳) در هوای باز نسبت داده شده که ۶۱ درصد آن (۵.۱ میلیون) مربوط به مصرف سوخت‌های فسیلی بوده است.
طبق تحقیقات انجام شده در عرضه جهانی انرژی تا سال ۲۰۵۰ دانشمندان و محققان معتقدند؛ مصرف انرژی‌های تجدیدناپذیر همچون گاز، نفت و زغال‌سنگ رو به افول خواهد رفت و انرژی‌های تجدیدپذیر همچون انرژی بادی و الکتریکی رو به افزایش است که خود به حفظ محیط زیست کمک خواهد کرد، از این‌رو اگر تقاضا و عرضه جهانی انرژی به این شکل پیش رود، از انقراض کره زمین جلوگیری خواهیم کرد.
سهم پایین انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران
داریوش گل‌علیزاده، مدیرکل هوا و تغییرات اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ایران با اشاره به اینکه ایران رتبه اول مصرف انرژی در جهان را دارد، اظهار کرد: در حال حاضر سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران ۸۷ مگاوات یعنی کمتر از یک درصد است، در حالی که ایران رتبه اول ظرفیت انرژی خورشیدی را دارد، اما به دلیل برخی سیاست‌گذاری نادرست در بازار انرژی، هیچ سرمایه‌گذاری حاضر نیست در این زمینه سرمایه‌گذاری کند.
وی گفت: طبق اصل ۵۰ قانون اساسی، حفظ محیط‌زیست به عنوان یک وظیفه عمومی تلقی می‌شود تا نسل امروز و نسل‌های بعدی، حیات رو به رشد داده باشند، فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است و در دیگر موارد با پرداخت عوارض و مسئولیت‌های اجتماعی، به نوعی جبران می‌شود.
مدیرکل هوا و تغییرات اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ایران با بیان اینکه وزارت نفت در برنامه هفتم مکلف شده است استحصال گاز فلر را اجرایی کند، اظهار کرد: روزانه حدود ۸۷۰ میلیون متر مکعب مصرف گاز طبیعی داریم و در نیمه دوم سال، ناترازی گاز حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون مترمکعب است.
وی عنوان کرد: در نیمه دوم سال که ناترازی در گاز داریم، بسیاری از صنایع مجبور به استفاده از سوخت‌های دوم می‌شوند که این سوخت‌ها، آلاینده هستند و انتشار گازهای گلخانه‌ای را هم داریم، علاوه بر این، خسارت‌های اقتصادی نیز به تجهیزات صنایع وارد می‌شود، در نیمه اول سال نیز ناترازی برق را به میزان حدود ۱۰ هزار مگاوات داریم و اولین قربانی آن صنعت است.
گل‌علیزاده بیان کرد: در آئین‌نامه اجرایی ماده ۴ قانون مانع‌زدایی از برق، صنایع انرژی برق مکلف شده‌اند؛ ۹ هزار مگاوات از محل نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و یک هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر تولید کنند، وزارت نیرو نیز در راستای افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر، ۳۰ درصد توسعه سالانه برق را باید از محل انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین کند و در این خصوص، برنامه تولید ۱۰ هزار و ۵۰۰ مگاواتی تا سال ۱۴۰۴ را ارائه داده است و در غیر این صورت، ناترازی شدید در حوزه برق خواهیم داشت.
وی افزود: در حال حاضر سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران ۸۷ مگاوات یعنی کمتر از یک درصد است، در حالی که ایران رتبه اول ظرفیت انرژی خورشیدی را دارد، اما به دلیل برخی سیاست‌گذاری نادرست در بازار انرژی، هیچ سرمایه‌گذاری حاضر نیست در این زمینه سرمایه‌گذاری کند.
میزان مصرف روزانه بنزین در کشور ۱۱۶ میلیون لیتر
مدیرکل هوا و تغییرات اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران با بیان اینکه به‌هیچ‌وجه مدیریت مصرف با شرایط کشور سازگار نیست، افزود: میزان مصرف روزانه بنزین در کشور ۱۱۶ میلیون لیتر است و سرانه مصرف روزانه ۱.۳ لیتر است، همیشه سیاست‌های کشور در راستای تأمین تقاضا بوده است و در راستای بهینه‌سازی مصرف سوخت حرکت نکرده‌ایم.
وی اظهار کرد: بر اساس سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور که افق ۱۴۰۴ است، بهره‌مندی از محیط‌زیست مطلوب یکی از چشم‌اندازها بوده است، اما امروز رتبه ۱۵۹ شاخص عملکردی محیط زیستی در دنیا را داریم؛ یعنی برخلاف سیاست‌ها و این سند، حرکت شده است، از این‌رو برنامه هفتم، آخرین فرصت چشم‌انداز این سند است، زیرا در این سال‌ها هیچ تلاشی در حوزه تغییرات اقلیم انجام نشد و حدود ۱۱ میلیون موتورسیکلت از مجموع ۱۳ میلیون موتورسیکلت و ۸۰ درصد ناوگان حمل بار و مسافر در کشور فرسوده هستند.
بیش از حد انرژی مصرف می‌کنیم
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور گفت: در حال حاضر تولید گاز در کشور اجرایی می‌شود، اما مجموع گازی که در کشور مصرف می‌کنیم، به‌اندازه چند کشور اتحادیه اروپا است؛ یعنی مجموع گازی که کشور ما به تنهایی حتی در بخش خانگی مصرف می‌کند، به‌اندازه چندین کشور با چندین برابر جمعیت ایران است.
وی با اشاره به اینکه استفاده بیش از حد استاندارد مصرف انرژی زیان‌ده و زیان‌بار است و باید روش‌ها و راهکارهای نوآورانه و اساسی به کار گرفته شود، اظهار کرد: یکی از کشورهایی هستیم که حجم میزان استفاده سوخت‌های فسیلی در آن بسیار بالا است و مصرف انرژی در سطح کشور معقول نیست، یعنی واحد اقتصادی که تولید می‌کنیم با میزان انرژی مصرفی تناسب ندارد.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور افزود: بهره‌مندی از گرمایش بخاری و موتورخانه با مصرف کمتر سوخت باید مطابق استانداردها باشد، سیستم لوله‌کشی باید ایزوله مناسب نداشته باشد تا انرژی هدر نرود و با رعایت حداقل ارتباط حرارتی درون و بیرون منازل، دیوار ساختمان‌ها استاندارد ساخته شود، با استفاده از شیشه‌های دوجداره به‌ویژه در مناطق سردسیر و تغییر الگوی زندگی می‌توانیم مصارف را به حداقل و به میزان نیاز برسانیم.
وظیفه گفت: فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل در کشور و تعداد جمعیتی که از ناوگان عمومی استفاده می‌کنند نسبت به کشورهای اروپایی و دیگر کشورها دارای هوای پاک، فاصله زیادی دارد و برای کاهش آلودگی‌ها در سطح شهرها باید به‌سمت ساماندهی خودروها برویم.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور افزود: خودروی که در اروپا تولید می‌شود در فاصله ۱۰۰ کیلومتر در حدود چهار تا پنج لیتر بنزین مصرف می‌کند، اما در ایران خودروها تنها در ترافیک‌ها چنانچه مشکلات فنی نداشته باشند، نزدیک به هشت تا ۱۰ لیتر بنزین مصرف می‌کنند.
گازهای گلخانه‌ای چه آثار مخربی را به همراه دارد؟
اسماعیل کهرم، کنشگر محیط زیست گفت: بر اثر مصرف گازهای گلخانه‌ای دی‌اکسید کربن، منواکسید کربن به‌ویژه متان که ۳۴ برابر سایر گازها در حیات‌وحش تأثیرگذار است، آب اقیانوس‌ها با تغییر مزه به ترشی، تبدیل به اسید شده که بر اثر این اسیدهای موجود در آب‌های اقیانوس، صدف‌های تمام جانوران صدف‌دار ذوب شده است.
وی درباره نابودی صدف جانوران صدف‌دار با مصرف گازهای گلخانه‌ای اظهار کرد: در ابتدا متوجه این فاجعه زیست‌محیطی نبودیم، اما با گذشت حدود یک نسل از اثرات گازهای گلخانه‌ای، چنین مسئله حیاتی اکنون قابل توجه قرار گرفته که صدف جانورانی مانند حلزون‌ها، صدف‌های دو لکه‌ای و یک لکه‌ای در حال نابودی است، بر اساس بعضی نظریه‌ها تصور این است که پایه حیات که از اقیانوس‌ها به وجود آمده، اکنون نیز از همین اقیانوس‌ها از بین می‌رود.
کنشگر محیط زیست بقای حیات وحش را در گرو حفظ زیستگاه دانست و افزود: حیات وحش ایران مانند دیگر کشورها به دلیل نابودی زیستگاه‌ها و شکار بی‌رویه در حال نابودی است، به عنوان مثال در باغ وحش بزرگی که مصداق جهان است اگر برای حیات پنگوئن‌ها با یخ‌ها غاری ساخته شود با چنین کاری زیستگاه این نوع پرنده را فراهم می‌کنند، اما اگر یخ‌ها را از زندگی پنگوئن‌ها حذف کنیم، این باغ وحش نابود خواهد شد، در جهان نیز شاهد این اقدام هستیم.
وی با بیان اینکه شکار غیرقانونی، توسعه راه‌ها، تخریب کوه‌ها، جاده‌سازی و خشکسالی متوالی بخشی از تخریب زیستگاه حیات وحش است، تصریح کرد: با این اقدامات ممکن است طی مدت‌ها، متوجه نابودی زیستگاه‌ها نباشیم، اما به‌تدریج قابل شهود است که تخریب محیط‌زیست موجب انقراض تک‌تک جانوران خواهد شد، بدون شک طی این سال‌ها چنین برخوردی را با حیوانات حیات وحش انجام داده‌ایم.
منبع: ایمنا
