آیا پیامدهای تغییرات محیط زیست را که در سالهای اخیر باعث نگرانی سازمانهای بینالمللی، تشکیل کنفرانسهای متعدد، امضای قراردادهای فراوان و تعهد کشورها به کاهش تولید کربن شده است، باید جدی گرفت یا نه؟
آب شدن مقدار وسیعی از یخهای گرینلند، وقوع سیلهای متعدد در زمانهایی غیرمعمول، بارندگیهای وسیع و خارج از زمان معمول، رخ دادن طوفانهای متعدد همراه با بارش فراوان باران یا سرمای غیرمعمول در نقاط مختلف جهان چطور؟ آیا این وقایع را باید طبیعی شمرد یا نه؟
چند سالی است که بالا آمدن سطح آب دریاها باعث زیر آب رفتن نقاط مختلف در جهان، مخصوصاً مناطق پرجمعیت، تغییر پراکندگی جمعیت و مهاجرت از مناطق کمآب به مناطقی که دارای آب فراوان هستند و به همان نسبت بالا رفتن تراکم جمعیت در مناطق پرآب شده است. این موضوع را نیز در نظر بگیرید که تعداد طوفانهای اقلیمی که طی ماههای خاصی از سال در نقاط مختلف جهان رخ میدادند مدتی است افزایش یافته و باعث وارد آمدن آسیبهای فراوان به جمعیت حاضر در آن مناطق و ضرر هنگفت مالی کشورهایی است که این طوفانها در آن مناطق رخ میدهند.
در گذشتهای نهچندان دور، وقوع طوفانهای موسمی و سیلهای فصلی جزو حواث طبیعی شمرده میشدند اما حداقل یک دههاست که به دلیل تعدد این وقایع، چنین رخدادهایی دیگر طبیعی محسوب نمیشوند. هم تعداد این وقایع و هم خساراتی که به مناطق خسارتدیده وارد میشود، روندی افزایشی یافته است.
شروع مشکل از یک دهه پیش
نشریه «فارین پالیسی» در گزارشی به این موضوع پرداخته که این قضیه حداقل یک دهه است که به آرامی تبدیل به مشکلی امنیتی برای تمام کشورهای جهان شده است.
براساس گزارش این نشریه، در سال ۲۰۱۰، وزارت دفاع ایالات متحده تغییر اقلیم را تهدیدی اساسی برای ثبات جهانی دانست که به فقر، کمبود آب و مواد غذایی، تخریب محیط زیست و تضعیف کشورهای فقیر و شکننده کمک میکند. این عوامل ترکیبی باعث افزایش مهاجرتهای داوطلبانه و اجباری نیز شده است. این برآورد مربوط به یک دهه پیش بود. ارزیابی وزارت دفاع آمریکا منعکسکننده مواردی است که از آن زمان به بعد به طور فزایندهای در میان کارشناسان امنیتی، نهادهای بینالمللی و اقلیمشناسان مورد تأیید قرار گرفته است. نتیجه اصلی گزارش وزارت دفاع آمریکا این نکته است که تغییر اقلیم یک تهدید امنیتی است، هیچ محدودیتی ندارد و تهدید آن به طور فزایندهای در حال افزایش است. افزایش دمای کره زمین و استرس ناشی از کاهش شدید منابع طبیعی، به ویژه آب و بهرهوری کشاورزی، امنیت جهانی را در سطوح مختلف تهدید میکند.
این گزارش تهدیدها را به این ۳ دسته تقسیم کرده است:
– تشدید کمبود منابع که موجب تضعیف مشروعیت دولت و ثبات منطقهای میشود.
– امکان نظامیسازی و استفاده تسلیحاتی از زیرساختهای حیاتی مربوط آب و ایجاد تهدیدهای تروریستی جدید.
– ایجاد بیثباتی منطقهای که در بروز روزافزون مهاجرت بر اثر تغییرات زیستمحیطی نقش مهمی دارد.
راهکارهای زیادی برای مقابله با این تهدیدات امنیتی چندگانه و اجرای اقدامات موثر و تعدیلکننده در مقیاس جهانی وجود دارد اما نیازهای متعددی برای نیل به این هدف وجود دارد.، از جمله این نیازها میتوان به درک عمیقتر، برنامهریزی استراتژیک و همکاریهای فراملی بین بخشهای دولتی، خصوصی و غیردولتی در میان تمام کشورهای جهان اشاره کرد.
تعهدهای بدون ضمانت اجرایی
متاسفانه باوجود تعهدات موجود در سازمان ملل که توسط کشورهای مختلف امضا شده و پیگیری سایر نهادهای بنیالمللی در زمینه مقابله با تغییرات آب و هوایی، از جمله کاهش تولید گازهای گلخانهای، تغییر منابع نیروگاهها از سوختهای فسیلی به دیگر منابع و اقدامات گسترده برای کربنزدایی، هنوز کار خاصی انجام نشده است. رهبران کشورهای جهان حفاظت از محیط زیست را به از اولویتهای خود خارج کردهاند و استفاده از زغالسنگ در صنایع، به ویژه نیروگاهها و کارخانههای عظیم تولید فلزات، حداقل دوبرابر شده است.
اطلاعات وسیع و بیسابقهای در اختیار سران کشورهای قدرتمند جهان درمورد خطرات استفاده از سوختهای فسیلی یا زغالسنگ قرار گرفته ضمن این که راهکارهای زیادی نیز برای جایگزینی این مواد پیشنهاد شده است. با این حال بسیاری از برنامههایی که در سطح ملی برای کاهش تولید کربن در نظر گرفته شده بودند به دلیل تاثیرات منفی آنها روی افکار عمومی، بیکاری کارگران و سایر شاخصهای سیاسی از جمله رای دادن در انتخاباتهای مختلف، همچنان روی کاغذ باقی ماندهاند و به مرحله انجام نرسیدهاند.
«واقعیت» توجهی به خواستههای ما ندارد
وقوع آتشسوزیهای مهیب طی سال گذشته و امسال در استرالیا و نقاط مختلف آمریکا و سایر نقاط جهان بیانگر این نکته است که «واقعیت، کار خودش را میکند و توجهی به نگرش سیاسی رهبران جهان یا بیتوجهی آنها به امضای تعهدهای مختلف کربنزدایی ندارد.» مدتهاست شاهد سوخت جنگلهای وسیع و قدیمی در مناطق مختلف جهان هستیم و منابع تولید اکسیژن روی کره زمین روز به روز کمتر میشوند. به جای آنها شاهدیم که دود ناشی از سوختن جنگلها به همراه کربن حاصل سوختن درختان به هوا میرود. به طور خلاصه باید گفت در زمینه تغییرات آب و هوایی، بلایای طبیعی و غیرطبیعی به طور هر روزه در حال افزایش هستند و کاری برای حل این مشکل انجام نمیشود.
در این بین عالمگیر شدن ویروس کرونا و بیماری کووید ۱۹ نیز مشکل جدیدی برای امنیت شکننده اقتصاد جهانی ایجاد کرده است. رسیدگی به این مشکل جدید که ۹ ماه است جهان را درگیر خودش کرده، نیازمند همکاری همهجانبه کشورها، برنامهریزی استراتژیک بسیار هوشمندانه و دیپلماسی مدبرانه دارد.
گزارش فارین پالیسی در پایان میافزاید شناسایی روشهای موثر برای برخوردهای کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت، تبیین استراتژیهای متعدد برای برخورد با این مشکل به دلیل تنوع کشورهای ذینفع و تعیین روشهای کاهش ضرر جزو ضرورریات این برنامهریزیهاست./انرژی امروز
