امروزه گسترش جمعیت شهرها، تغییر فرهنگ شهرنشینی و تغییر الگوی مصرف منجر به افزایش تولید پسماندهای شهری شده است، از این رو باید مدیریت بهینه، اصولی و سازگار با محیط زیست این حجم از پسماند مورد توجه قرار گیرد.
به گزارش ایمنا و بر اساس چکیده یک مقاله، از آغاز زندگی بشر تاکنون تولید پسماند جز جدایی ناپذیر زندگی او بوده و تولید آن معضلات مختلفی را بر محیط زیست تحمیل کرده است؛ با صنعتی شدن جوامع و افزایش نیازهای انسان تولید مواد زائد افزایش یافته و سلامت انسان و محیط زیست با خطر جدی رو به رو شده است.
پسماندها در سال‌های متمادی بدون توجه به اصول علمی و در نظر گرفتن مبانی حفظ و حراست از طبیعت با بی توجهی در محیط رها شده‌اند. خطرات محیط ناشی از فقدان سیستم مدیریتی مناسب و نبود قوانین و مقررات کافی، از مشکلات اساسی کشور است که در کلانشهرها و مراکز بزرگ جمعیتی با ابعاد گسترده‌تری نمود پیدا کرده است؛ در این میان نیاز است تدابیر ویژه در خصوص مدیریت اصولی و سازگار با محیط زیست این حجم از پسماند مد نظر قرار گیرد.
روندی که جریان جمع‌آوری پسماند و روش‌های پردازش و دفع پسماند را در تعامل با یکدیگر مدیریت می‌کند «مدیریت پسماند» نامیده می‌شود که به منظور دستیابی به اصول مدیریت پسماند تجارت کشورهای موفق در سه دسته کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکایی مورد بررسی قرار گرفته و بر اساس نتایج حاصل از این بررسی اصول مدیریت پسماند پیشنهاد شده است.
روش مورد استفاده پژوهش انجام شده در این باره، توصیفی-تحلیلی است و اطلاعات مورد نیاز با بهره‌گیری از روش تحلیلی اسنادی گردآوری شده است.
نتایج حاصل از بررسی متون مرتبط نشان می‌دهد که در مدیریت پسماند نیاز است مواردی همچون ایجاد و توسعه سطل بازیافت در سطح شهر، فرهنگ‌سازی در خصوص بازیافت زباله‌ها، ملزم ساختن صنایع برای اختصاص بخشی از سود خود به مدیریت پسماند و بهره‌گیری از مشارکت شهروندان و بخش خصوصی در این حوزه مورد توجه قرار گیرد.
البته دستیابی به اصول مدیریت پسماند نیازمند بررسی نمونه‌های موفق است چرا که زمینه مناسب برای شناسایی الگوها و چگونگی مدیریت پسماند را فراهم می‌سازد. بدین منظور نوشتار حاضر در پی بررسی تجارب جهانی اصولی مدیریت پسماند است تا دید جامع در خصوص شیوه برخورد با پسماند حاصل شود و از این اصول متناسب با شرایط ایران در راستای دستیابی به راهکارهای مؤثرتر بهره برد.
سوئیس
سوئیس تجهیزات بازیافت زباله خود را به درستی مورد تمجید قرار می‌دهد؛ شیشه و کاغذ نمونه‌ای از زباله‌هایی است که به طور متوسط در سوئیس دور انداخته نمی‌شوند.
در اکثر سوپرمارکت‌ها سطل‌هایی مجزایی برای بطری‌هایی با شیشه سبز و قهوه‌ای وجود دارد؛ هر شهر این کشور به طور ماهانه به جمع‌آوری رایگان زباله‌های کاغذی می‌پردازد که تنها شامل روزنامه‌های قدیمی نمی‌شود و اکثر مردم همه اشیای ساخته شده از مقوای نازک یا کاغذ را از پاکت تا قبض‌های تلفن قدیمی مورد بازیافت قرار می‌دهند. آلومینیوم و حلبی به مخازن محلی منتقل شده، بطری‌ها به سوپرمارکت‌ها بازگردانده می‌شوند و روغن‌های قدیمی یا سایر مواد شیمیایی در نقاط ویژه‌ای نگهداری می‌شود.
بطری‌های پلاستیکی رایج‌ترین محفظه نوشیدنی‌ها در سوئیس هستند که ۸۰ درصد آنها بازیافت می‌شوند که بسیار بیشتر از میانگین اروپا با ۲۰ تا ۴۰ درصد است.
دانمارک
در دانمارک این امر تحت تأثیر فلسفه یکی از سبزترین کشورهای دنیا قرار دارد؛ هم اکنون چند دهه است سیاست زیست محیطی دانمارک به زباله به عنوان یک منبع می‌نگرد.
در سال ۲۰۰۳ به طور میانگین هر دانمارکی ۵۵۹ کیلوگرم زباله داشته است که از پلاستیک و کاغذ تا بطری متفاوت بوده است؛ حدود ۱۰ هزار دانمارکی در تجارت جمع‌آوری زباله فعالیت می‌کنند که حدود ۰.۱ درصد کل جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهد.
تلاش سخت برای دستیابی به دانمارکی سبزتر باعث شده که این کشور به رکوردی جالب دست یابد، البته آمار دولتی نشان می‌دهد در سال ۲۰۰۳، ۳۱ درصد زباله‌های خانگی بازیافت شده و ۶۲ درد سوزانده شده و شش درصد باقیمانده نیز در زمین دفن شده است.
اگرچه میزان کل زباله‌های دانمارک به اندازه‌ای نیست تا این کشور به ایجاد مراکز بازیافت زباله برسد، اما دولت در حال ترغیب صنایع به تولید محصولاتی است که زباله‌های کمتری را از خود به جای می‌گذارند تا میزان تولید زباله کشورش را محدود کند.
انگلستان
کشور انگلستان فعالیت‌های گسترده‌ای جهت کاهش تولید زباله و تفکیک از مبدأ آغاز کرده و طبق مصوبه شورای عالی محیط زیست این کشور شهرداری‌ها و حکومت‌های محلی در این کشور موظف هستند هر ساله به ازای هر نفر هزار پوند را صرف فرهنگ‌سازی کنند، که بخشی از این هزینه‌ها از طریق دولت تأمین خواهد شد.
بر اساس این قانون همچنین تولیدکنندگان بزرگ زباله باید ضمن مشارکت در هزینه‌های این طرح هر ساله مبالغی از سود خود را از نیز در اختیار مدیریت‌های پسماند قرار دهند این مبالغ بر اساس متغیرهای خاصی شامل میزان سود و زباله تولیدی و تلاش برای کاهش تولید زباله کاهش یا افزایش می‌یابد.
اصول مدیریت پسماند در آسیا
در این بخش اصول مدیریت پسماند کشورهای ژاپن و مالزی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
ژاپن
در ژاپن مسئله تفکیک زباله بسیار جدید و بخشی از وظایف شهروندی است؛ هر ژاپنی از کودکی یاد می‌گیرد بهترین راه برای فهمیدن قوانین پیچیده دور ریز در ژاپن کمتر تولید کردن زباله است.
البته قوانین دورریز از شهری به شهر دیگر و از منطقه‌ای به منطقه دیگر متفاوت است. در بعضی از مناطق کیسه‌های تفکیک زباله با رنگ‌های متفاوت مشخص می‌شوند و در بعضی دیگر حتی پاکت مواد غذایی باید شسته و جدا از دورریز مواد خوراکی بسته بندی شوند. در برخی شهرها هر روز آشغال را می‌توان دور ریخت، اما در برخی تنها در روزهای خاص و برای برخی زباله‌ها یک روز در ماه یا در سال جمع می‌شود.
قوانین امروزی زباله در ژاپن در دهه ۶۰ میلادی وضع شد. آن زمان دولت وقت با در نظر گرفتن افزایش جمعیت و نداشتن زمین کافی برای دفع زباله تصمیم گرفت با پایه‌گذاری قوانین ملی زباله و احداث کارخانه‌های بزرگ بازیافت از دفن شدن ژاپن زیر انبوهی زباله در سال‌های بعد جلوگیری کند.
طبق آمار اطلس زباله، هر ژاپنی در سال ۳۵۶.۲ کیلوگرم زباله تولید می‌کند که در مجموع ۴۵ میلیون و ۳۶۰ هزار تن زباله سالانه در ژاپن تولید می‌شود.
این رقم ژاپن را در فهرست زباله سازترین کشورهای دنیا در رده هشتم قرار داده است؛ با این حال ژاپن یکی از کشورهای پیشرو در تبدیل دورریز به مواد بازیافتی است؛ به عنوان مثال از بطری‌های پلاستیکی بطری‌های جدید می‌سازند یا از آشغال برق و انرژی حرارتی تولید می‌کنند.
در خیابان‌های ژاپن به ندرت رفتگری می‌بینید که در حال تمیز کردن خیابان باشد، نظافت خیابان و زیباسازی بر عهده شهروندان است و هر فردی موظف است خیابان رو به روی محل کسب خود را تمیز نگه دارد.
بر اساس قانون نانوشته‌ای، ژاپنی‌ها رو به روی منزل یا محل کار خود گلدان‌های مختلفی قرار می‌دهند تا به سبزتر شدن فضای شهری کمک کنند در شرکت‌های بزرگ نظافت محل کار با کارمندان است و همه اعضای شرکت یک روز از سال را به نظافت و تمیز کردن محل کار خود می‌پردازند در مراکز آموزشی مانند مدارس نیز دانش آموزان بر اساس جدول رده کلاس‌ها و زمانبندی مدرسه را تمیز می‌کنند.
در میان شلوغی بازار مصرف و تلاش برای تمیز کردن هرچه بیشتر زندگی گروهی از شهروندان ژاپنی به تبع جنبش جهانی مینیمالیسم زیبایی و نظافت را در کوچک کردن محیط زندگی و کمتر مصرف کردن می‌دانند.
طرفداران این جنبش در خانه‌هایی کوچک با حداقل امکانات زندگی می‌کنند به اعتقاد آنها هرچه وسایل زندگی کمتر باشد زباله کمتری تولید می‌شود و در نتیجه محیط زندگی ساده‌تر و سادگی زیبایی و تمیزی را با خود به همراه می‌آورد.
مالزی
دولت مالزی برای جداسازی زباله‌ها به میزان بسیاری بر مشارکت شهروندان تکیه می‌کند و از آنها می‌خواهد که برای بهترین مشارکت دست کم شش چیز را بدانند. این چیزها عبارتند از:
جداسازی زباله در کجا الزامی است؟
اجرای قانون جداسازی زباله در کوالالامپور، پوتراجاوا، پاهانگ، جوهر، ملاکا. نگری سمبیلان، پرلیس الزامی است. دلیل امر این است که این ایالت‌ها و دولت فدرال قانون مدیریت تمیز سازی عمومی و مواد زائد جامد را امضا کرده‌اند.
شهروندان جداسازی زباله‌هایشان را چگونه باید انجام دهند؟
زباله باید در دو بخش اساسی‌تر و خشک جدا شود. زباله خشک شامل مواد جامد قابل بازیافت است که می‌توانند در سه گروه جدا شوند: پلاستیک، کاغذ و زباله تر اساساً شامل زائدات آلی همچون مواد غذایی، کهنه کثیف بچه و مواد مرطوب است به این ترتیب زباله‌های هر طبقه و زیرطبقه باید در سطل ها و یا کیسه‌های جداگانه جمع‌آوری شوند.
آیا شهروندان باید از کیسه‌های با رنگ‌های مختلف استفاده کنند؟
کیسه‌های با رنگ‌های مختلف مورد نیاز نیست. هر چند اداره مدیریت مواد زائد جامد و تمیز سازی عمومی از روش ویژه‌ای برای آماده سازی زباله برای جمع‌آوری پیروی می‌کنند.
تمامی سه زیرگروه زباله خشک باید در کیسه‌های جداگانه جمع‌آوری شوند و نزدیک سطل آشغال گذاشته شوند، در حالی که زباله‌های تر باید در کیسه‌های پلاستیکی قرار داده شده و در داخل سطل زباله قرار گیرند.
سطل ها چگونه فراهم و چه موقع زباله‌هایشان تخلیه می‌شود؟
یک بخش خصوصی سه نوع سطل را برای ساختمان‌های بلند مرتبه مناطق دارای سیستم جمع‌آوری عمومی زباله تدارک می‌بیند، بخشی دیگر مسئول اطمینان یافتن از این است که سطل زباله‌هایی خانه‌های تک واحد و کم طبقه به خوبی جداسازی شده‌اند. جمع‌آوری زباله طی سیستم دو به اضافه یک صورت می‌گیرد. زباله‌های خشک یک بار در هفته جمع می‌شوند و زباله‌های تر دو بار در هفت. هر ناحیه‌ای برنامه جمع‌آوری زباله جداگانه و مخصوص خودش را دارد.
جریمه مشارکت نکردن چیست؟
چند ماه اول به مردم ساده گرفته می‌شود تا هم آنها با سیستم جدید سازگار شوند و هم آگاهی شأن درباره این سیستم افزایش یابد. اولین جریمه چیزی در حدود ۱۵ دلار است. جریمه بعدی ۳۰ دلار است و بعد از آن خاطی ۱۵۰ دلار جریمه خواهد شد. اگر جریمه پرداخت نشده باقی بماند. خاطی به دادگاه فراخوانده شده و حداکثر به اندازه ۳۰۰ دلار جریمه می‌شود.
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
توسعه شهرهای صنعتی و افزایش نیازهای شهروندان از یک سو و افزایش آگاهی عمومی در خصوص مسائل زیست محیطی و محدودیت منابع از سوی دیگر منجر به در نظر گرفتن مدیریت پسماند به عنوان یک امر مهم در فرایند مدیریت و برنامه‌ریزی شهری شده است.
نتایج پژوهشی که تجارب کشورهای موفق را در سه دسته کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکایی مورد بررسی قرار داد، نشان از آن دارد که در کشورهای اروپایی مواردی همچون وجود سطل بازیافت، بازیافت کاغذ و بطری‌های پلاستیکی، بازیافت زباله‌های خانگی، فرهنگ سازی در خصوص بازیافت را مدنظر قرار داده‌اند.
مدیریت پسماند در کشورهای آسیایی همچون ژاپن و مالزی بر مشارکت شهروندان و بخش خصوصی و بازیافت متکی است و مدیریت پسماند در کشور آمریکا مبتنی بر چهار رکن کاهش زباله از مبدأ تولید، بازیافت و تبدیل زباله به کمپوست، سوزاندن و تبدیل آن به انرژی و دفن بهداشتی است.
کشور کانادا سیاست خود در خصوص مدیریت پسماند را بر کاهش پسماندهای جامد شهری قرار داده و بر اساس خروجی بررسی متون تجربی مواردی همچون ایجاد و توسعه سطل بازیافت در سطح شهر، فرهنگ سازی در خصوص بازیافت زباله‌ها، ملزم ساختن صنایع در خصوص اختصاصی بخشی از سود خود به مدیریت پسماند، بهره‌گیری از مشارکت شهروندان و بخش خصوصی در مدیریت پسماند، توجه به اصول، کاهش زباله از مبدأ تولید، بازیافت و تبدیل زباله به کمپوست، سوزاندن و تبدیل آن به انرژی و دفن بهداشتی حاصل شده است./منبع : ایمنا
