بام سبز بامی است که با محیط کشت روینده پوشانده می‌شود و با ایجاد سبزینگی در فضای پشت بام بر آب و هوای شهر، منطقه و هوای داخل ساختمان تأثیر مثبت داشته و با ممانعت از تابش اشعه‌های خورشیدی در خنک‌سازی فضا نقش دارد.
این خنک‌سازی با کاهش نوسانات گرمایی بر روی سطح خارجی بام و از طریق افزایش ظرفیت گرمایی بام صورت می‌گیرد که فضای زیر بام را در تابستان خنک نگه داشته و میزان گرمایش را در زمستان افزایش می‌دهد. محققان در پژوهشی با عنوان «ارزیابی چگونگی تأثیرگذاری بام سبز در کاهش دمای محیط» آورده‌اند: «یکی از راهکارهایی که برای کاهش مصرف انرژی در شهرهای کلان پیشنهاد می‌شود، احداث باغ بام است. باغ بام یا بام سبز چنانچه صحیح طراحی، اجرا و در آن ملاحظات اقلیمی در نظر گرفته شود، علاوه بر مزایای مختلف می‌تواند تا حد زیادی به کاهش مصرف انرژی کمک کند».
بام سبز با هدف تبدیل فضای مرده پشت بام‌ها به یک فضای پویا ساخته می‌شود
در این پژوهش که توسط مهناز محمودی زرندی استادیار گروه معماری، نداپاکاری دانشجوی کارشناسی ارشد معماری و حسن بهرامی دانشجوی کارشناسی مکانیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین انجام شده، آمده است: «این بام‌ها اگرچه جزو فضاهای خصوصی و نیمه عمومی به حساب می‌آیند، اما در بازدهی اکولوژیکی شهری و ایجاد کیفیت مطلوب به زندگی شهری نقش مؤثری دارند. تأثیرگذاری بام سبز در مقیاس شهر قابل توجه است. تبدیل بام خانه‌ها به فضای سبز، تبادل هوا بین مناطق با تراکم ساختمانی زیاد و فضاهای آزاد بین آنها را بهبود بخشیده و رطوبت هوای شهر را تعدیل می‌کند. بام‌های سبز علی‌رغم اینکه در مقیاس شهر کارکردهایی مانند زیباسازی و مفرح ساختن منظره شهر و رفع آلودگی‌های شهری و کاهش تنش‌های روانی دارند؛ در تبادل انرژی و حرارت از بیرون به درون فضاها نیز بسیار مؤثر هستند. بام‌های سبز یکی از راه حل‌های مدرن برای مشکلات شهری است.
این فناوری با مزایای فراوانی از جمله کاهش بار گرمایش و سرمایش، تصفیه هوا، حفاظت از فاضلاب، کاهش آلودگی صوتی و از همه مهم‌تر کاهش مصرف انرژی، تلاشی برای پایدار کردن شهرهاست. این نوشتار با تأکید بر نقش کارکرد حرارتی بام سبز، تحقیقی میان رشته‌ای محسوب می‌شود که با نگاهی نو، پیوندی میان رشته مکانیک سیالات و به تحلیل انتقال حرارت معماری ایجاد کرده و با کمک نرم‌افزار انسیس(یکی از نرم‌افزارهای پرکاربرد در زمینه تحلیل پدیده‌ها، خصوصاً مسائل مرتبط با سیالات و انتقال حرارت) بام‌های سبز و مقایسه آن با بام‌های معمولی پرداخته است.
بام سبز به طور کلی به سه نوع «متراکم»، «گسترده» و «نیمه متراکم» طبقه‌بندی می‌شود. بام‌های سبز متراکم، عمومی طراحی می‌شود و شامل درختان، درختچه‌ها، بوته‌ها و شبیه محوطه‌سازی در سطح زمین است. این بام‌ها دارای محیط کشتی با عمق ۴۰۰-۱۵۰ میلی‌متر هستند. همچنین به تعمیر و نگهداری بالایی نیازمندند.
وزن معمولی بام سبز متراکم بین ۵۰۰-۱۸۰ کیلوگرم بر متر مربع است. به دلیل بار وزنی قابل توجه این نوع بام‌ها، طراحی سازه‌های بام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به همان نسبت نیز پرهزینه‌تر است. با توجه به عمق کم و محدودیت در گسترش ریشه، در بام سبز گسترده نوع پوشش گیاهی آن به چمن‌ها، گیاهان علفی دائمی و مقاوم در برابر خشکسالی محدود می‌شود.
بستر بام سبز گسترده معمولاً بین ۲۰۰-۶۰ میلی‌متر است. نیاز به نگهداری این بام‌ها کم است و آبیاری آنها نیز بسته به نوع آب و هوا ناچیز است. این بام‌ها دارای لایه‌های زهکشی، خاک، گیاه عمیق‌تر و گونه‌های گیاهی متنوع‌تر نسبت به بام گسترده است. عمق لایه‌ها حداکثر ۲۵۰-۱۲۰ میلی‌متر و وزن آن حدوداً بین ۲۰۰-۱۲۰ کیلوگرم بر متر مربع است».
درختان سهم قابل توجهی در کاهش آلاینده‌های هوا در مناطق شهری دارند
در این پژوهش آمده است: «در بسیاری از سایت‌های شهری فضای کمی برای کاشت درخت وجود دارد و آن به دلیل مجموعه‌هایی از سطوح غیر قابل نفوذ از جمله خیابان، پارکینگ، بام و غیره است. گیاهان، آلاینده‌های هوا را از طریق روزنه‌های خود جذب و ذرات آنها را با برگ‌های خود جدا می‌کنند و همچنین قادر به شکستن ترکیبات آلی خاصی مانند هیدروکربن پلی آروماتیک در بافت‌های گیاهی یا در خاک هستند علاوه بر این، آنها به طور غیرمستقیم به وسیله کاهش درجه حرارت سطح از طریق تراوشات خنک کننده و سایه انداختن، آلودگی هوا را کاهش می‌دهند که به نوبه خود باعث کاهش واکنش‌های فتوشیمیایی از نوع آلاینده‌هایی مانند اوزن در جو می‌شوند.
از آنجا که انواع گونه‌های گیاهی توانایی‌های متفاوتی برای حذف آلاینده‌های هوا و کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای دارند برای به حداکثر رساندن بهبود کیفیت هوا می‌توان گونه‌های مؤثرتری را انتخاب کرد؛ به عنوان مثال کاج‌های همیشه سبز ممکن است فواید بیشتری از گونه‌های برگریز ارائه دهند، اگرچه بام‌های سبز متراکم با درختان و درختچه‌ها از نظر کاهش آلودگی مطلوب‌ترند، بام سبز گسترده هنوز هم می‌تواند در مورد کیفیت هوا نقش مکمل را بازی کند».
براساس این پژوهش: «البته باید توجه داشت که اگرچه احداث بام‌های سبز به صورت انفرادی تأثیر چندانی در بهبود شرایط آب و هوا و تأمین محیط زیست مطلوب شهری ندارد، اما افزایش این بام‌ها در شهرهای بزرگ می‌تواند تأثیر چشمگیری در بهبود وضعیت شهرها داشته باشد. با توجه به نتایج، در بام اجرایی مشخص است که در ایزوگام به دلیل ضریب رسانش کمتر، انتقال حرارت کمتر است. البته باید در نظر داشت که ضخامت ایزوگام کمتر از بتن است و بتن نسبت به قیر کاملاً رساناتر است.
برای بام سبز اجرایی نتایج، میزان کمتری انتقال حرارت نسبت به بام اجرایی را نشان می‌دهند که خود به دلیل استفاده از مواد کم‌رسانا مانند لایه فیلتر- الیاف ژئوتکستایل است. باید درنظر داشت که ضریب رسانش محیط کشت (لیکا) و لایه زهکشی، سنگدانه (شن) در حالت خیس‌شده بالاتر است. (شرایط خشک مدل‌سازی شده است) تقریباً عایق است و به همین دلیل انتقال حرارت کاهش قابل ملاحظه‌ای یافته است».
این پژوهش در فصلنامه علمی- پژوهشی باغ نظر در سال ۱۳۹۱ منتشر شده است./ایسنا
