مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نوشت: آنچه مسلم و مورد قبول متخصصان و مردم است، اصلاح الگوی مصرف یا بهینه‌سازی مصرف آب و انرژی است که هر یک به سهم خود اهمیت زیادی در پیشرفت اقتصادی و اجتماعی و حفظ محیط‌زیست کشور دارند.
به نقل از دفتر ارتباطات مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تأمین هوای پاک برای زندگی سالم مردم در شهرها و محیط‌های زندگی غیرشهری و مراکز صنعتی ارتباط مستقیم با مدیریت و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، کاهش شدت انرژی و بهره‌برداری بیشتر از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر دارد. حفظ محیط‌زیست از جمله هوا، تنوع زیستی، ذخایر ژنتیک گیاهی و جانوری، تالاب‌ها، دریاچه‌ها، دریاها … و مدیریت پایدار منابع طبیعی تجدیدپذیر شامل خاک، آب، مراتع، جنگل‌ها و … با توجه به قابلیت و توان بوم‌شناختی مناطق مختلف از الزامات توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی در هر کشور است. همه کشورهای جهان از جمله ایران با عضویت در کنوانسیون‌ها، قراردادها و معاهدات بین‌المللی، متعهد به اجرای این برنامه‌ها می‌باشند.
حفظ محیط‌زیست و مدیریت پایدار منابع طبیعی تجدیدپذیر، بدون همکاری و مشارکت نظام‌مند مردم و هماهنگی بین سازمان‌های ذی‌ربط مقدور نیست. طبق اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران”حفاظت محیط‌زیست که نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی روبه رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود، از این‌رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آنکه با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل‌جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است”. طبق سیاست‌های کلی منابع طبیعی مصوب ۱۳۷۹، ضروری است، عزم ملی برای احیاء منابع طبیعی و حفاظت از منابع خاک و آب کشور ایجاد شود و اقدامات لازم برای ارتقاء فرهنگ عمومی و جلب مشارکت مردم در این زمینه به عمل آید.
با توجه به اهمیت این موضوع، با پیشنهاد اندیشکده آب، محیط زیست، منابع طبیعی و امنیت غذایی و پس از بررسی‌های لازم در پیش‌نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در بخش تدبیرها در قالب تدبیر: «بهینه‌سازی مصرف آب و انرژی، حفظ هوای پاک، حفاظت و بهره‌برداری پایدار از محیط زیست و منابع حیاتی همچون خاک، آب، جنگل، مراتع و تنوع زیستی و انجام فعالیت‌های زیربنایی، اقتصادی و اجتماعی به فراخور ظرفیت‌های بوم‌شناختی با رعایت حقوق و اخلاق زیست‌محیطی بر پایه آموزه‌های اسلامی» به این مهم، پرداخته است:
در این تدبیر “بهینه‌سازی مصرف آب” به معنای اصلاح سرانه میزان مصرف آب شرب، بهداشتی و سایر مصارف در بخش‌های شهری، صنعتی، تفریحی و خدماتی، با توجه به ویژگی‌ها و محدودیت‌های اقلیمی و حفظ منابع آب ملی تجدیدپذیر است. و منظور از “بهینه‌سازی مصرف آب و انرژی” اصلاح میزان سرانه و چگونگی مصرف انرژِی، در بخش‌های مختلف مصرف (از قبیل خانگی، خدماتی، صنعتی، کشاورزی …) با تأکید بر افزایش بهره‌وری و کاهش شاخص شدت انرژی، می‌باشد.
هوای پاک برای زندگی سالم مردم در شهرها، محیط‌های زندگی غیرشهری و مراکز صنعتی که وضعیت آن در هر زمان با شاخص‌ها و معیارهای ملی و جهانی اندازه‌گیری می‌شود و منابع حیاتی کلیه منابع طبیعی و زیستی خدادادی شامل آب، خاک، هوا، جنگل، مرتع، انواع موجودات زنده گیاهی و جانوری، کوه، بیابان، تالاب‌ها، رودخانه، دریاچه و دریا و غیره است.
محیط‌زیست طبیعی، به منابع طبیعی تجدیدپذی مانند؛ آب، خاک، جنگل، مرتع، تالاب و دریاچه و سایر منابع زیستی گفته می‌شود که می‌توانند به عنوان ذخایر اقتصادی نیزمورد استفاده قرار گیرند.
محیط‌زیست انسانی، محیط‌زیست در شهرها، روستاها و سایر مناطق است که در اثر فعالیت و زندگی انسان دچار تغییر و تحول شده و تحت تأثیر آلودگی‌های گوناگون (نظیر مصرف سوخت‌های فسیلی و تولید پسماند، ضایعات و زباله‌های شهری، بیمارستانی، صنعتی و …) قرار دارند.
منظور از تنوع زیستی، کلیه گونه‌های گیاهی و جانوری متنوع در کره زمین و یا در یک زیستگاه طبیعی، در یک کشور است که برای ادامه حیات انسان و سایر جانداران، بسیار مهم و مورد نیاز است.
فعالیت‌های زیربنایی، فعالیت‌هایی است که بناهای اساسی، پایه‌ای و زیرساختی را جهت تسهیل و یا تکمیل سایر فعالیت‌ها، از جمله فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی در یک کشور، شهر یا منطقه فراهم می‌آورد.
ظرفیت بوم‌شناختی، ظرفیت و یا توان بوم‌شناختی یک منطقه، شامل انواع گونه‌های گیاهی، جانوری و منابع زیستی که وجود آنها برای ادامه حیات انسان و موجودات زنده در بلندمدت ضروری است و حقوق و اخلاق زیستی مجموعه قواعد مرتبط با حفظ محیط‌زیست و روابط انسان و محیط زندگی و همچنین اصول اخلاقی حاکم بر تعاملات انسان با محیط‌زیست می‌باشد.
این تدبیر با استفاده از بخش افق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تدوین شده است. افقی که چشم‌انداز ۵۰ ساله کشور را ترسیم و در سطحی کلی‌تر، به این مسئله پرداخته است. در بخش افق سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به گزاره ” سلامتِ محیط زیست و پایداری منابع طبیعی، آب، انرژی، امنیت غذایی و نظام سکونت گاهی و توزیع جمعیت بر اساس آمایش سرزمینی، با حداقل نابرابری فضایی در کشور فراهم می‌گردد ” اشاره شده است که این تدبیر برای تحقق “پایداری منابع طبیعی، آب و انرژی” این گزاره افق بسیار مهم واز اهمیت خاصی برخور دار است.
از سویی دیگر، این تدبیر با مبانی نظری جهان‌شناختی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که بیان می‌کند: «خداوند جهان مادی را در خدمت انسان قرار داده تا امانتدار و آبادگر آن باشد. اگر انسان آگاهانه و عادلانه در مسیر تحقق اهداف الهی گام بردارد، نیازهای مادی‌اش برآورده خواهد شد.» ارتباط دارد. همچنین این تدبیر با مبانی عملی الگو یعنی اصل “بهره‌برداری امانت‌دارانه و بهینه از منابع زیستی و طبیعی با تأمین عدالت بین نسلی و تاب‌آوری و رعایت آستانه‌های زیستی. ” ارتباط تنگاتنگ دارد.
برخی الزامات تحقق این تدبیر عبارتند از: هماهنگی و انسجام بین دستگاه‌های مختلف در ارتباط با اصلاح الگوی مصرف آب و انرژِی، تأمین هوای پاک و همچنین حفظ محیط‌زیست انسانی و مدیریت پایدار منابع طبیعی از وظایف مهم دولت و مجلس می‌باشد که بایستی از نظر کمبود بودجه و نیروی انسانی و فناوری‌های مورد نیاز مورد توجه جدی قرار گیرد. متأسفانه در حال حاضر تعدد و پراکندگی مسئولیت‌های دستگاه‌های اجرایی در حوزه محیط‌زیست انسانی و طبیعی و رقابت‌های ناسالم بین بخشی، کم‌رنگ بودن نقش و مسئولیت نظام‌مند دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی در تدوین و اجرای برنامه و دخالت بی‌رویه و غیرقانونی افراد یا نهادهای قدرتمند، مدیریت صحیح و پایدار محیط‌زیست انسانی و منابع طبیعی کشور و بهینه‌سازی مصرف آب و انرژی را با مشکلات بسیار زیادی روبه‌رو کرده است. بسیاری از کشورهای موفق جهان با هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف و تدوین و اجرای برنامه‌های جامع و مشترک توانسته‌اند موفقیت‌های زیادی با ایجاد زیرساخت‌های لازم در حوزه تأمین هوای پاک در شهرها و مناطق صنعتی و حفظ محیط‌زیست انسانی و مدیریت پایدار منابع طبیعی کسب کنند که از تجارب آنان می‌توان در ایران بهره‌مند شد.
حفظ محیط‌زیست و مدیریت پایدار منابع طبیعی نیاز به همکاری و مشارکت نظام‌مند مردم، ذی‌نفعان، نهادهای مدنی و غیردولتی داشته و افزایش دانش و آگاهی‌های عمومی و احساس مسئولیت شهروندان در ارتباط با رعایت حقوق و اخلاق محیط‌زیستی نقش مهمی در موفقیت این برنامه‌ها دارد. به علاوه وجود یک نظام کارآمد پایش، نظارت و ارزیابی درون و برون‌سازمانی برای بررسی و ارزیابی موفقیت‌ها و اثربخشی برنامه‌ها و اقدامات به عمل آمده می‌تواند به موفقیت برنامه‌های اجرایی کمک و از تکرار برنامه‌های ناموفق جلوگیری کند.
دستاورد این تدبیر مدیریت و اصلاح الگوی مصرف آب و انرژی و تأمین هوای پاک برای زندگی سالم و فعال مردم در شهرها و مناطق دیگر و همچنین حفاظت محیط‌زیست انسانی و مدیریت پایدار منابع طبیعی تجدیدپذیر برای ادامه حیات انسان در روی کره زمین ضروری و اجتناب‌ناپذیر است و کلیه کشورهای پیشرفته جهان خود را در این زمینه متعهد خواهند دانست و این موضوع را در تدوین و اجرای برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی خود مورد توجه جدی قرار خواهند داد. این تدبیر کلیه دستگاه‌های اجرایی کشور را موظف می‌کند تا با هماهنگی و انسجام لازم برای اجرای برنامه‌های ملی و منطقه‌ای با مشارکت نظام‌مند مردم در ارتباط با اصلاح یا بهینه‌سازی مصرف آب و انرژی، تأمین هوای پاک و حفظ محیط‌زیست انسانی و مدیریت پایدار منابع طبیعی (خاک، آب، هوا، جنگل‌ها، مراتع، تالاب‌ها، دریاچه‌ها، تنوع زیستی و ذخایر ژنتیک گیاهی و جانوری و …) همت گمارند و اجازه ندهند حیات و سرنوشت نسل‌های آینده تحت تأثیر برنامه‌های زودبازده توسعه اقتصادی و اجتماعی در معرض تهدید قرار گیرد. اجرای این تدبیر برای تحقق “اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران” و سیاست‌های کلی ابلاغی در ارتباط با “منابع طبیعی”، “محیط‌زیست”، “منابع آب”، “اصلاح الگوی مصرف” و “آمایش سرزمین” بسیار مهم و ضروری است./منبع: ایسنا
