یک ری‌شناس گفت: میراث‌فرهنگی باید درباره فعالیت کارخانه سیمان تعارفات را کنار بگذارد و به فکر میراث بی‌بی شهربانو باشد؛ چراکه ممکن است بر اثر برداشت بی‌رویه از کوه‌های اطراف، این بنا به‌زودی فرو بریزد.
احمد ابوحمزه ـ ری‌شناس و مدرس دانشگاه ـ از وضعیت بقعه بی‌بی شهربانو انتقاد کرد و افزود: بیش از یک ماه است تصاویری از تَرک‌های بقعه بی‌بی شهربانو منتشر شده است. در اسفند سال گذشته نیز در بازدید کمیته میراث‌فرهنگی شورای شهر تهران از این بقعه، اعلام شد که بقعه بی‌بی شهربانو در حال تخریب است و هشدارهایی درباره آن داده شد، اما هنوز هیچ گزارش و اقدامی برای نجات و حفاظت این بقعه انجام نشده است. باید نتایج گزارش‌های کارشناسان اعلام شود تا هر چه سریع‌تر اقداماتی برای بقعه انجام شود. از فرمانداری ری هم تقاضا دارم به این مسأله ورود کند؛ چراکه این اثر ملی هزار ساله که برای همه ایران است، درحال از بین رفت است.
او اظهار کرد: بی‌بی شهربانو به عنوان یک بقعه تاریخی که حدود هزار سال قدمت دارد، در سال ۱۳۱۵ و ۱۳۵۶ ثبت ملی شده است، وقتی بنایی ثبت ملی شده و پرونده ثبتی برای آن تشکیل می‌شود، میراث‌فرهنگی موظف می‌شود از آن محافظت کند تا خدشه‌ای به آن وارد نشود. حتی اگر این بنا زیر نظر اداره یا سازمان دیگری، مانند سازمان اوقاف مدیریت شود.
این پژوهشگر تاکید کرد: میراث فرهنگی طبق قانون موظف است از بنای بی‌بی شهربانو حراست کند. بناهای ثبت‌شده در فهرست آثار ملی برای تمام مردم است، مانند بناهای ثبت جهانی که برای تمام جهانیان است و یونسکو برای حفاظت و مراقبت از آن تلاش می‌کند. بی‌بی شهربانو هم یک اثر ملی است که باید درباره آن اقدامات محفاظتی انجام شود.
ابوحمزه همچنین با بیان این‌که اطراف کوه بقعه بی‌بی شهربانو را به گونه‌ای خالی کرده‌اند که ممکن است تا چند وقت دیگر فرو بریزد، گفت: میراث فرهنگی نباید اجازه چنین اقداماتی را بدهد. اصلا نباید اجازه انفجاری در اطراف آن را بدهد. این اقدامی است که میراث فرهنگی می‌تواند انجام دهد، اما چرا انجام نمی‌دهد؟ یکی از دلایل این است که فرض می‌کنند با تعطیلی کارخانه سیمان کارگران آن بیکار می‌شوند، در حالی‌که این تصور اشتباهی است. در سال ۱۳۶۳ با نظارت دولت کارخانه سیمان ری را به دلیل آلودگی که ایجاد می‌کرد، تعطیل کردند و آن را به مکان دیگری منتقل کردند. درباره کارخانه سیمان تهران هم تعطیلی به منظور انتقال و جابجایی آن است.
این پژوهشگر ری افزود: درباره معادن کارخانه سیمان هم درست است که وزارت صمت مجوز آن را صادر کرده، اما این مجوز به معنای آن نیست که در کنار بقعه و آثار تاریخی، اقدامات مربوطه انجام شود. در پرونده ثبتی سال ۱۳۵۶ بقعه بی‌بی شهربانو مشخصا آمده است «هیچ‌گونه انفجاری اطراف این بقعه انجام نشود»، اما به این نکته توجهی نشده و برداشت‌های صورت گرفته تا زیر بقعه انجام شده است.
او ادامه داد: به غیر از بقعه بی‌بی شهربانو بناهای دیگری مانند مقبره اینانج، برج نقاره‌خانه و قلعه حمزه در این محوطه قرار گرفته‌اند. به خاطر این مجموعه بناهای تاریخی، باید میراث فرهنگی درباره فعالیت کارخانه سیمان تصمیم‌گیری کند، اما میراث فرهنگی یا تعارف می‌کند و یا نمی‌خواهد وارد این قضیه شود.
ابوحمزه به مشکلات زیست محیطی که بر اثر فعالیت کارخانه سیمان در محمدوده کوه بی‌بی شهربانو رخ داده است، اشاره کرد و گفت: علاوه‌بر آسیب‌های میراث فرهنگی، انفجارهای معادن و کارخانه، آلودگی‌های زیست محیطی نیز به وجود آورده است. در این محوطه، پرندگان شکاری همچون عقاب و قرقی می‌زیستند که چند سالی است اثری از آن‌ها نیست. همچنین این فعالیت‌ها موجب ایجاد گرد و غبارهای زیادی در این منطقه شده است که باعث مشکلات تنفسی و ریوی برای مردم ساکن در این محدوده شده است.
این ری‌شناس بیان کرد: این‌که کارخانه‌ای باید فعالیت داشته باشد و صنعت در حال رشد باشد، کاملا درست و منطقی است، اما این فعالیت نباید به ضرر مردم، میراث فرهنگی و محیط زیست باشد. در یکی از مقالات مهدی دانشیار ـ استاد دانشگاه ـ به مضرات دیگر کوه‌خواری‌های ری اشاره شده و این فرضیه را مطرح کرده است که اگر کوه بی‌بی شهربانو و کوه‌های اطراف آن بر اثر برداشت‌های بی‌رویه از بین بروند، موجب زمین‌لرزه در تهران می‌شود.
این کارشناس تاریخ همچنین به وضعیت ثبت حریم منظری بی‌بی شهربانو انتقاد کرد و گفت: ثبت حریم منظری برای بسیاری از بناها و آثار تاریخی خیلی راحت انجام می‌شود، اما نمی‌دانم چرا حریم کوه و بقعه بی‌بی شهربانو تا امروز ثبت نشده است؟ تعیین حریم برای این محوطه می‌تواند جلوی فعالیت معادن و کارخانه را در اطراف آن بگیرد و از چنین وضعیتی که امروز به وجود آمده، جلوگیری می‌کرد. باید هرچه زودتر این حریم مشخص شود و جلوی فعالیت‌های کارخانه سیمان را در اطراف این بقعه بگیرند. محیط زیست هم باید در این زمینه اقداماتی انجام دهد. باید درباره این موضوع حساسیت نشان دهند و مدام درباره آن تذکر داده شود تا بلکه اقدامی انجام شود.
بیش از یک ماه پیش تصاویری از گنبد بی‌بی شهربانو در شهرری منتشر شد که نشان می‌داد ترک‌های عمیقی روی این گنبد ایجاد شده است. فعالیت کارخانه سیمان و انفجارهای پی در پی در کوه بی‌بی شهربانو را دلیل این اتفاق دانسته‌اند. در پی این اتفاق بسیاری از میراث‌دوستان بر این عقیده بودند فعالیت‌های کارخانه سیمان باید در این محوطه تاریخی متوقف شود تا بیش از این خسارتی به کوه و گنبد بی‌بی شهربانو وارد نشود.
احمد علوی ـ رییس کمیته میراث‌فرهنگی شورای شهر تهران ـ پیش از این نیزگفته بود: راهکار جلوگیری از ادامه فعالیت کارخانه سیمان در کوه بی‌بی شهربانو ثبت منظر فرهنگی آن است و این اقدام می‌تواند به وضعیت موجود خاتمه دهد، اما متأسفانه مدت‌هاست این موضوع در وزارت میراث به نتیجه نرسیده است.
طبق آخرین اظهارات نوروز تقی‌پور ـ مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری ری ـ قرار است گنبد بی‌بی شهربانو با توجه به تخریب‌هایی که داشته، با مشارکت سازمان اوقاف، اداره میراث‌فرهنگی ری و کارخانه سیمان مرمت و ساماندهی شود و این در حالی است که او درباره ادامه فعالیت کارخانه سیمان گفته بود: کارخانه با مجوزی که به آن داده‌اند، در حال فعالیت است. برای ادامه فعالیت آن باید مسؤولان رده‌های بالاتر ورود کنند و همه ابعاد را برای ادامه فعالیت این کارخانه در نظر بگیرند. ما به این کارخانه مجوز ندادیم و با این مجوز موافقت هم نکرده بودیم که تصمیم‌گیرنده باشیم. هر سازمانی که به آن مجوز داده باید برای فعالیت‌های این کارخانه تصمیم بگیرد و یا باید و نبایدهایی برای آن تعریف کند./منبع: ایسنا
