تحلیل اثرات زیست‌محیطی شهرک صنعتی شهر آرادان

سید قاسم کیانژاد تجنکی؛ دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری
سمیه بهرامی؛ دکتری محیط زیست،دانشگاه آزاد اسلامی. تهران.
مهدی خداداد؛ کارشناسی ارشد جغرافیاوبرنامه‌ریزی روستایی
امیر تیمورتاش؛ دکتری جغرافیا برنامه ریزی آمایش کیفیت محیطی مناطق روستایی

چکیده
اثرات زیست‌محیطی ناشی از تمرکز تعداد زیادی از صنایع مختلف در یک منطقه کوچک می‌تواند یک تهدید و خطر جدی برای طرح توسعه پایدار هم برای مناطق محلی و هم جهانی باشد. این تحقیق به ارزیابی اثرات زیست‌محیطی شهرک صنعتی آرادان به‌عنوان یکی از قطب‌های صنعتی استان سمنان در مراحل ساخت و بهره‌برداری می‌پردازد‌؛ لذا از روش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی با استفاده از دو گروه مؤلفه‌های فیزیکی شیمیایی و بیولوژیک و ماتریس ترکیبی بهره گرفته شد. نتایج نشان می‌دهند که در دو مرحله ساخت‌وساز و بهره‌برداری شهرک صنعتی آرادان‌، اثرات مثبت و منفی بر اساس ماتریس‌ها تقریباً برابر بودند. بااین‌حال سهم اثرات مثبت متغیرهای اجتماعی و اقتصادی به‌مراتب بیشتر بوده است. در مجموع انجام فعالیت‌های صنعتی از بُعد زیست‌محیطی بلامانع می‌باشد. در مجموع مرحله ساخت‌وساز و آماده‌سازی باتوجه‌به حجم عملیات ساختمانی و پی‌ریزی بالا و استفاده از ماشین‌آلات پرسروصداتر و مخرب‌تر نقش بیشتری در تخریب محیط‌زیست منطقه آرادان ایفا می‌نمایند. در مرحله بهره‌برداری که عمدتاً تجهیز و تکمیل زیرساخت‌ها را شامل می‌شود‌، اثرات منفی نسبت به مرحله ساخت کمتر و بالعکس اثرات مثبت بیشتر می‌باشد. از لحاظ زمان وقوع اثر تفاوت چندانی در مراحل مختلف وجود ندارد اما از لحاظ شدت بیشتر اثرات شدت کم تا متوسط را داشته‌اند. در نهایت راهکارهای اصلاحی در قالب برنامه پایش به‌منظور کنترل کارایی فعالیت‌های اصلاحی و مدیریت زیست‌محیطی پروژه شهرک صنعتی آرادان ارائه شد.

کلید واژگان‌: توسعه پایدار، شهرک صنعتی‌، ارزیابی زیست‌محیطی، ماتریس ترکیبی (ICOLD)‌، آرادان.

مقدمه
رشد صنعت به طور مجتمع‌، منطقه‌، ناحیه‌، یا شهرک صنعتی پدیده‌ای است که از لحاظ اهمیت‌، از آغاز قرن بیستم میلادی در توسعه صنعتی کشورهای جهان و بهره‌گیری از امکانات و قابلیت‌های هر منطقه به آن توجه شده است. هر کشوری که در راه صنعتی‌شدن گام برمی‌دارد، باید از لحاظ آمایش سرزمین و تقسیم نیروی کار در مناطق مختلف کشور باهدف توسعه صنعتی محورها و قطب‌ها‌، مکان‌هایی را برای تجمع واحدهای صنعتی به شکل شهرک یا مجتمع‌، انتخاب و سازمان‌دهی کند‌. این سازماندهی متأثر از عواملی مانند رشد جمعیت‌، اشتغال‌، محدودیت زمین، حفاظت و توسعه محیط‌زیست و تعیین کاربری زمین‌های صنعتی است. طراحی بهینه شهرک‌ها و پارک‌های صنعتی به کاهش اثرات زیست‌محیطی و ترویج فعالیت‌های صنعتی به شکل پایدار و سازگار با محیط‌زیست منجر می‌شود. گسترش شهرک‌های صنعتی یک بخش جدایی‌ناپذیر استراتژی‌های توسعه اقتصادی و صنعتی در بسیاری از کشورهای دنیا می‌باشد. بااین‌حال اثرات زیست‌محیطی ناشی از تمرکز تعداد زیادی از صنایع مختلف در یک منطقه کوچک می‌تواند یک تهدید و خطر جدی برای طرح توسعه پایدار هم برای مناطق محلی و هم جهانی باشد‌. براین‌اساس ارزیابی اثرات زیست‌محیطی (EIA ) می‌تواند نقش مؤثر و مهمی برای شناسایی اثرات احتمالی توسعه بر روی محیط‌زیست و کاهش مشکلات زیست‌محیطی و مشارکت در توسعه پایدار داشته باشد. ارزیابی اثرات زیست‌محیطی را می‌توان یک ابزار مدیریتی مهم برای استفاده انسان از محیط‌زیست از طریق یک فرایند سیستماتیک و عمومی تعریف کرد که برای شناسایی و طراحی پروژه‌های توسعه پایدار زیست‌محیطی، برنامه‌ها و طرح‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد. این روش یک ابزار تصمیم‌گیری مورداستفاده در شناسایی و ارزیابی پیامدهای زیست‌محیطی احتمالی اقدامات توسعه پیشنهادی است.
مرور پیشینه تحقیق نشان می‌دهد مطالعات مختلفی در ارتباط با ارزیابی اثرات زیست‌محیطی شهرک‌های صنعتی در کشور انجام شده که متأسفانه نتایج تعداد ناچیزی از آنها در قالب مقالات و مستندات علمی جهت استفاده علاقه‌مندان منتشر شده است. دراین‌بین مطالعات انجام شده درباره مکان‌گزینی شهرک‌های صنعتی‌، از روش‌های مختلف و مدل‌های مکان‌یابی استفاده کرده‌اند. از جمله کتب منتشر شده به کتاب مقدمه‌ای بر جغرافیای صنعتی در مورد تأثیر منابع انرژی در تعیین محل صنایع و عوامل تمرکز می‌توان اشاره کرد که بخشی از این کتاب به نحوه مکان‌یابی صنایع و شهرک‌های صنعتی می‌پردازد. جرسی در پایان‌نامه خود گزارش‌های ارزیابی اثرات زیست‌محیطی ۲۱ شهرک صنعتی طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ را بررسی کرد و توان محیط‌زیست نقاط اقلیمی مختلف ایران و ارتباطات کرانه‌ای شیب و ارتفاع‌، دوری و نزدیکی به دریا و اثرات بر محیط‌، انتخاب و مورد بررسی و ارزشیابی کیفی قرار گرفت‌. شاد و همکاران پژوهشی با عنوان طراحی و اجرای GIS‌، کاربردی جهت مکان‌یابی شهرک‌های صنعتی با استفاده از مدل‌های فازی‌، وزن‌های نشانگر و ژنتیک را انجام دادند. نتایج نشان داد در هر دو مرحله پی‌جویی اولیه و نیمه تفضیلی مدل هم‌پوشانی شاخص عملکرد بهینه‌تری نسبت به دیگر مدل‌ها دارد. رئیسی و سفیانیان در مقاله مکان‌یابی صنایع با استفاده از معیارهای جغرافیایی در اصفهان ، به این نتیجه رسیدند که با درنظرگرفتن معیارهای زیست‌محیطی‌، چهار ناحیه در شمال شرقی اصفهان برای استقرار صنایع مناسب هستند. فتایی و شیخ جباری در تحقیق خود در مورد ارزیابی اثرات زیست‌محیطی شهرک صنعتی اردبیل‌، با روش چک‌لیست کار خود را انجام دادند. مهم‌ترین پیامدهای مثبت به‌دست‌آمده ایجاد اشتغال و رفاه نسبی‌، کاهش مهاجرت‌، کاهش مفاسد اجتماعی و سلامت روانی جامعه بود. مسافری و همکاران در کار تحقیق مشابه با نام ارزیابی اثرات زیست‌محیطی شهرک صنعتی هادی‌شهر‌، با روش چک‌لیست لوهانی و تان‌، نتایج ارزیابی خود را مشخص کردند و این که در دو فاز اجرا و عدم اجرا ، اثرات زیست‌محیطی اجتناب‌ناپذیر می‌باشد و یاسوری در مقاله خود با نام بررسی وضعیت استقرار صنایع و مکان‌یابی شهرک‌های صنعتی در شهرستان مشهد‌، نشان داد که واحدهای صنعتی بدون ملاحظات محیطی و کالبدی‌، و همچنین عدم رعایت حریم شهری استقرار یافته‌اند و مکان‌گزینی مناسب آتی صنعت با به‌کارگیری معیارهای موردنظر را جنوب شرق شهرستان مشهد در نظر گرفت. جوزی و رضایان ، در مقاله‌ای به بررسی اثرات محیط‌زیستی شهرک صنعتی فولاد جعفری همدان درمرحله ساختمانی به روش تحلیل سلسله‌مراتبی به این نتیجه رسیدند که تعیین اثرات شاخص ناشی از احداث شهرک صنعتی فولاد جعفری، اثرات سوء بر محیط طبیعی با وزن ۷۵۰/۰ نسبت به اثرات منفی وارد بر محیط انسانی با وزن ۲۵۰/۰ از اهمیت بالاتری برخوردارند، هم چنین باتوجه‌به فاصله مراکز جمعیتی به محل سایت، اثرات ناشی از انتشار آلاینده‌های گازی و آلودگی صوتی بر سلامت و بهداشت افراد بومی قابل اغماض پیش‌بینی شد. در محیط طبیعی نیز اثر بر محیط فیزیکوشیمیایی با وزن ۶۶۷/۰ از امتیاز بالاتری نسبت به محیط بیولوژیک برخوردار است.
از جمله اقدامات اساسی در داخل کشور در راستای توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال، احداث شهرک‌های صنعتی می‌باشد که در کنار این موضوع، حفظ محیط‌زیست در فاز ساخت‌وساز و فاز بهره‌برداری این شهرک‌ها نیز تحت نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست و شهرک‌های صنعتی کشور موردتوجه و عنایت واقع گردیده است. در این راستا هدف تحقیق حاضر شناسایی ویژگی‌های زیست‌محیطی محدوده اجرای پروژه شهرک صنعتی آرادان و پیش‌بینی اثرات آن بر محیط‌زیست و نهایتاً ارائه راهکارها و روش‌های مناسب در جهت مدیریت خردمندانه نگاشته می‌شود تا اثرات سوء ناشی از فعالیت پروژه بر محیط اطراف کاهش یابد.
چارچوب نظری
ارزیابی اثرات زیست‌محیطی را می‌توان “فرایند شناسایی، پیش‌بینی، ارزشیابی و اقدامات کاهش اثرات بیوفیزیکی، اجتماعی و دیگر اثرات مرتبط توسعه پیشنهادی قبل از تصمیم‌گیری اصلی و عملیات اجرایی نامید که هدف آن بهبود فرایند تصمیم‌گیری در مورد پروژه، برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای آن است. ارزیابی سیستم‌های EIA برای افزایش کیفیت و تأثیرگذاری آنها نیز قویاً توصیه شده است؛ لذا در کشورهای مختلف دنیا این موضوع موردتوجه واقع شده است و برخی از کشورها از جمله کانادا، هند، دانمارک و چین از طریق مدل‌های مختلف سعی در ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پدیده‌های مختلف دارند. طبق تعریف یکی از دایره المعارف‌های معتبر یک شهرک صنعتی مجموعه‌ای از صنایع است که برای بهره‌گیری از مزایای خدمات مشترک صنعتی و تولیدی در یک جا تجمع یافته‌اند. دیدگاه شهرک‌های صنعتی یا پارک‌های صنعتی اولین‌بار در کنفرانس کالج دورتموند به سال ۱۹۸۵ مطرح شد‌. در این کنفرانس بر سازگاری ایده‌آل ساختمان‌های پشتیبانی‌کننده فعالیت‌های صنعتی در یک محدود با شرایط واقع در بیرون‌، و با ماهیت پارک مانند تأکید شد. علاوه بر این شکل جدیدی از شهرک‌های صنعتی با عنوان شهرک‌های صنعتی سازگار با محیط‌‌زیست برای کاهش اثرات مخرب فعالیت صنعتی روی محیط فیزیکی در قرن حاضر ظهور یافته است. این نوع شهرک‌ها گروهی از واحدهای مختلف هستند که منابع (مواد ،آب ، انرژی ، زیر ساختار و اطلاعات) را به اشتراک گذاشته‌، رفاه اقتصادی را افزایش داده‌، و محیط‌زیست را بهبود می‌بخشند.
بدیهی است شهرک‌های صنعتی می‌توانند انگیزه لازم را برای جابه‌جایی صنعت به نواحی اطراف شهرها و روستاها ایجاد کنند: به‌طوری‌که شهرهای بزرگ را از آلودگی و تراکم رهایی دهند و اساس صنعت را در شهرهای کوچک و متوسط تحکیم بخشند. مزایای دیگر شهرک‌های صنعتی‌، کاهش حجم ترافیک‌، افزایش کارایی زمین‌های شهری‌، کاهش هزینه‌های عمرانی زمین‌، تسهیلات و امکانات است‌. نیاز روزافزون کشور به صنایع و کارخانجات پیشرفته و مدرن ، تفکر احداث شهرک‌های صنعتی را قوت بخشید. مکان‌یابی شهرک‌ها بر اساس تجمع صنایع مرتبط و موارد زیست‌محیطی بوده است. از جمله اصولی که در تفکر جداسازی صنایع از شهرها و تجمع در مکان‌های خاص وجود داشته است به‌صورت زیر دسته‌بندی می‌شوند:
‌‌ موارد زیست‌محیطی ، از قبیل آلودگی صوتی‌، آلودگی هوا و پساب‌های صنعتی‌،
‌‌ تمرکز صنایع همگون در یک حوزه فضایی در جهت سازماندهی روند تولید و توزیع؛
‌‌ افزایش اشتغال‌زایی در مکان‌های جدید که عموماً از مراکز جمعیتی بزرگ دورند؛
در سال ۱۳۷۳ شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست تهیه گزارشی در مورد ارزیابی محیط‌زیستی برخی طرح‌ها و پروژه‌های توسعه‌ای توسط مجریان را الزامی کرد. از این سال به بعد فرایند ارزیابی محیط‌زیستی رشد چشمگیری را نشان می‌دهد. بعد از تشکیل شرکت شهرک‌های صنعتی استان سمنان در سال ۱۳۶۴ ، ساماندهی شهرک‌های موجود و یا توسعه آنها و همچنین مکان‌یابی شهرک‌های جدید توسط مشاوران بخش خصوصی آغاز شد. مبنای این مطالعات نیز بیشتر مباحث مربوط به مسائل فنی، اقتصادی و خدمات زیربنایی بوده و کمتر به مسائل زیست‌محیطی وتوان اکولوژیکی منطقه توجه شده است. شهرستان آرادان نیز به دلیل ویژگی‌های خاص صنعتی و اجتماعی ،نزدیکی به مراکز مصرف و بازارهای بزرگ کشور موجبات جلب و جذب سرمایه‌های بخش خصوصی در نتیجه احداث واحد تولیدی را در این شهرک فراهم نموده است. این شهرستان با برخورداری از اراضی حاصلخیز بخصوص در پیرامون شهرک صنعتی آرادان زمینه مساعد را برای توسعه کشاورزی و باغی نیز دارد. ازآنجایی‌که این شهرک در منطقه خشک واقع شده است‌، از نظر منابع آبی چندان غنی نیست و به حوزه‌های آبی دامنه‌های جنوبی البرز و بخصوص سوادکوه وابستگی زیادی دارد که دچار نوسانات فصلی هستند؛ لذا یکی از مشکلات اصلی در توسعه صنایع کمبود منابع آب می‌باشد.
مواد و روش تحقیق
روش تحقیق
رویکرد کلی تحقیق روش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی است که با استفاده از تحلیل‌های زیست‌محیطی با مؤلفه‌های مختلف محیطی پیاده می‌شود. در این راستا‌، در وضعیت پیمایشی وضعیت موجود طرح تبیین و معیارهای زیست‌محیطی شناسایی می‌شود. داده‌های مورداستفاده این تحقیق اطلاعات فعالیت‌های صنعتی شهرک آرادان است که از سازمان صنایع و معادن و شرکت شهرک‌های صنعتی استان سمنان و بخصوص گزارش مدیریت زیست‌محیطی پروژه احداث این شهرک استخراج شده‌اند. ازآنجاکه برنامه‌ریزی‌های زیست‌محیطی علاوه به مدیریت زیست‌محیطی به ارزیابی اثرات زیست‌محیطی نیز نیاز دارد ، در این تحقیق به این بعد پرداخته شده است. جامعه آماری کارشناسان شرکت شهرک صنعتی سمنان و سازمان حفاظت محیط‌زیست استان سمنان (۱۱ نفر) می‌باشد. به‌منظور پیش‌بینی آثـار زیست‌محیطی پروژه از روش چک‌لیست ساده پرسش‌نامه‌ای به همراه تعیین انواع اثرات مثبت، منفی، کوتاه‌مدت و بلندمـدت، برجسته، غیرقابل‌برگشت، مستقیم و غیرمستقیم، منطقـه‌ای و محلی پروژه و سپس از صورت ریز تصویری و ماتریس تلفیقی ICOLD یا کمیسیون بین‌المللی سدهای بزرگ. بـه‌عنـوان مؤلفـه‌هـای تأثیرپذیر برای ارزیابی اثرات زیست‌محیطی تنهـا بهره گرفته شده است. دراین‌خصوص متغیرهای تحقیق را به شرح ذیل می‌توان ذکر کرد:
الف-‌‌ مؤلفه‌های محیط‌زیست فیزیکی شیمیایی: کیفیت هوا ، تراز صوتی‌، کیفیت آب ، فرسایش ، زهکشی ، بافت خاک ، شکل زمین.
ب-‌‌ مؤلفه‌های محیط اقتصادی اجتماعی: جمعیت ، مهاجرت ، اشتغال ، قیمت مستغلات ، خدمات ، حمل‌ونقل ، مصارف آب ، بهداشت و سلامت ، کاربری اراضی.
شناخت محدوده تحقیق
شهرستان آرادان یکی از شهرستانهای استان سمنان است که از غرب به‌ گرمسار و از شرق به شهرسرخه و از شمال به استان‌های تهران و مازندران منتهی می‌شود (شکل ۱). شهرستان در طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۵۱ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۴ درجه و ۱۸ دقیقه واقع شده است. شهر آرادان به عنـوان یکـی از قطـبهـای صنعتی در سطح استان سمنان، در روند ایجاد شهرک‌های مسکونی اقماری و احداث واحدهای صنعتی به‌صورت پراکنده و لکه‌های ناهمگون، اراضی کشاورزی را در معرض تهدیـد قـرار داده است. بـا نگـرش بـرایـن مشـکلات کـه دو عامـل افـزایش جمعیـــت ( طبق آخرین سرشماری مرکز آمار ایران (۱۳۹۰) جمعیت شهر برابر ۵۶۲۶ نفر برآورد شد) و تبـــدیل اراضـــی در آن از اهمیـــت زیادی برخوردارند، نیاز به راهبری محدوده و فضـای جغرافیـایی مدیریت شـدهای تحـت عنـوان شـهرک صـنعتی بـیش از پیش احساس و موردتوجه قـرار گرفـت. پـروژه شـهرک صنعتی آرادان با مساحت ۹۵ هکتار از سال ۱۳۸۷ بنا به مقتضـیات اجتمـاعی و بـا انگیـزه اقتصادی بر اساس مزیتهای جغرافیایی به تدریج ساخته شده و تکمیل شد.
شهرک صنعتی آرادان، در کیلومتر ۲۵ جاده برگشت گرمسار به سمنان و خارج از حریم قانونی ضلع جنوبی جاده مستقر شده است (شکل ۱). اراضی مورد واگذاری جهت شهرک صنعتی به دلیل الزام به رعایت حریم جاده و خط لوله انتقال گاز به شکل ذوزنقه ناقص می‌باشد. وسعت کل اراضی شهرک ۹۵ هکتار ، و اراضی صنعتی ۶۳ هکتار است یعنی ۶۶ درصد اراضی شهرک به بخش صنعت اختصاص دارد. متوسط مساحت قطعات صنعتی ۴۰۰۰ مترمربع می‌باشد. همچنین مساحت فضای سبز پیش‌بینی شده ۷ هکتار و تصفیه‌خانه فاضلاب ۱ هکتار در نظر گرفته شده است. طبق آخرین آمار در سال ۱۳۹۲ ، این شهرک ۱۴ واحد صنعتی مستقر دارد که از این تعداد ۹ واحد به بهره‌برداری کامل رسیده‌اند. به‌منظور استقرار واحدهای صنعتی همگن در مجاورت یکدیگر ، اراضی شهرک صنعتی آرادان به ۷ بلوک جهت استقرار گروه‌های صنعتی هفت‌گانه تقسیم شده است. ضمناً قسمتی از اراضی شهرک جهت استقرار واحدهای کارگاهی‌، مراکز خدماتی‌، تجاری و همچنین فضای ورزشی در نظر گرفته شده است (جدول ۱) .
لازم به ذکر است که در کنار واحدهای صنعتی شهرک به‌منظور خدمات‌رسانی به واحدهای صنعتی معمولاً منطقه‌ای جهت استقرار واحدهای خدماتی و صنفی نظیر نانوایی، سوپرمارکت ، رستوران ، بانک ، پارکینگ اتومبیل ، سالن ورزشی و … در نظر گرفته می‌شود. همان‌طور که از شکل شماره (۲)، مشخص است صنایع غذایی ، فلزی و شیمیایی سهم بیشتری را نسبت به صنایع دیگر دارند.
یافته‌ها و تحلیل
ارزیابی پیامدهای مثبت (مفید) و آثار منفـی (نـامطلوب) اجرای پروژه:
پیش‌بینی‌هــای انجـام شــده در مــورد اثـرات احتمالی فعالیت‌های پروژه شهرک صنعتی آرادان در مرحلـه سـاختمان و بهـره‌بـرداری بـر بخـش‌هـای مختلـف محـیط‌زیست منطقه موردمطالعه در جـداول ۲ تا ۵ جمـع‌بنـدی شده است. اثرات پیش‌بینی شده در این ارزیـابی، صرف‌نظر از ماهیـت (نتیجـه) مثبـت یـا منفـی اثـر، ازنقطه‌نظر ویژگـی‌هـای اختصاصـی از یکــدیگر قابـل‌تفکیــک می‌باشد، ایــن ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
الـف-‌‌ احتمـال وقـوع اثـر شـامل اثـرات قطعـی، اثـرات احتمالی و محتمل.
ب- مدت‌زمان تأثیر اثر شـامل اثـرات بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت.
پ- شـدت اثـر شـامل اثـرات شـدید، اثـرات بـا شـدت متوسط، اثرات با شدت کم.
انجام ارزیابی
ماتریس ICOLD این روش یکی از روش‌هایی است که با استفاده از آن می‌توان نتـایج کیفـی ارزیـابی محیط‌زیستی پروژه را به‌صورت کم ، متوسط و زیاد بیان کرد. در این روش اثر هـر یـک از فعالیـت‌هـای طـرح بـر عوامل محیط‌زیسـتی منطقـه مطالعـاتی در دو فـاز احـداث و بهـره‌بـرداری پـروژه به تفکیک محیط‌های فیزیکی، اجتماعی و اقتصـادی سـنجیده شـده و بـرای بزرگـی دامنـه اثـر، امتیازی بین صفر تا ۳+ و صفر تا ‌‌۳ داده می‌شود. در روش ICOLD در محـل تلاقـی اجـزای فعالیـت و پارامترهـای محـیط‌زیسـت درصورتی‌که اثری وجود داشته باشد‌، نوع ویژگی اثر با استفاده از توصیف‌کننده‌های زیر بیان می‌شود:
الف) نوع اثر: علامت‌های و + به ترتیب بیان‌کننده مطلوب و نامطلوب بودن اثر می‌باشد. ب (توصیف‌کننده شدت اثر: زیاد = ۳ : این توصیف‌کننده در مورد اثراتی به کار بـرده مـی‌شـود که موجب تغییرات قابل‌توجهی نسبت به وضع موجود می‌گردند. متوسط ‌‌=۲ ؛ این توصیف‌کننده اثراتی را شامل می‌شـود که موجب تغییرات حاصل از آنها نسبت به وضع موجود کـم تـر از اثـرات عمـده اسـت. این شاخص با نمـاد عـددی ۲ نشان داده می‌شود. کم =۱؛ اثراتی در گروه توصیف‌کننده کم قرار می‌گیرنـد کـه تغییـرات حاصـل از آنها نسبت به وضع موجود تر کم از اثرات دو گروه قبل و با درجـه انـدک باشـد‌. نمـاد نمـایش ایـن شاخص در ماتریس عدد ۱ می‌باشد.
ج- تداوم اثر: اثراتی که در مقطع خاص به وقوع می‌پیوندند و تداوم ندارند‌، اثـرات مقطعـی می‌باشند و با نماد T نشان داده می‌شوند. اثراتی که در درازمدت به‌صورت دوره‌ای یـا مـداوم وجود خواهند داشت ، اثر دایم هستند و با نماد P نمایش داده می‌شوند.
د- زمان وقوع: کلیه اثراتی که در نتیجه یک پروژه ایجاد مـی‌شـوند‌، به طور هم‌زمان پدیـد نمی‌آیند، برخی اثرات ممکن است که بلافاصله یا در فاصله کوتـاهی از شـروع فعالیـت پدیـدار شوند و برخی اثرات ممکن است در زمان طـولانی‌‌تـری رخ بنماید. در مـاتریس ICOLD سـه نماد I , M , L به ترتیب بیان‌کنند‌ه وقوع فوری، میان‌مدت و درازمدت اثر می‌باشند.
پیامدها و اثرات ناشی از مراحل مختلف ساختمان و بهره‌برداری در احداث شهرک صنعتی متفـاوت می‌باشد و مهم‌‌ترین ریز فعالیت‌های این پروژه شامل عملیات خاک‌برداری، خاکریـزی، احداث پل، حمل‌ونقل مواد اولیه و مصالح، احداث کارگاه، کف‌سازی، آسفالت‌کاری و … می‌باشند.
همان‌طور که از جدول‌های ۲ تا ۵ مشخص است‌، اثرات فعالیت‌های شهرک روی محیط‌زیست فیزیکی عمدتاً منفی بوده است. به لحاظ شدت اثرات تفاوت چندانی بین مؤلفه‌های زیست‌محیطی مشاهده نشد‌، بااین‌حال از لحاظ تداوم اثر بیشتر کوتاه‌مدت و مقطعی بوده‌اند. اثرات اجتماعی و اقتصادی فعالیت‌های آماده‌سازی و ساختمانی برعکس اثرات فیزیکی و شیمیایی آن بار مثبت بیشتری داشته است لیکن به لحاظ شدت اثر و پایداری اثر تفاوت چندانی وجود ندارد.
بر اساس داده‌های جدول مذکور می‌توان نتیجه گرفت‌:
بحث
در ارزیابی اثرات و انتخاب گزینه برتر دو ویژگی مهـم و مؤثر در تحقـق توسعه پایدار موردتوجه قـرار گرفتـه است. اولین ویژگی مربـوط بـه «شـناخت» می‌باشد که از نقش و اهمیت فزاینده‌ای برخوردار بوده و به منزله یک سازوکار مطمـئن بـرای مطالعـات ارزیـابی است. دوم «پیشــگیری» اسـت. یعنــی به‌جای آنکـه بــا نتــایج نامطلوب فعالیت‌ها مواجه شـویم. فعالیت‌ها را به نحوی تنظیم نماییم که عوارض ناخواسته اگر کاملاً از بـین نـرود به حداقل ممکن کاهش یابند. مطابق نتایج حاصل در جداول ۶ و ۷ در دو مرحله ساخت‌وساز و بهره‌برداری در شهرک صنعتی آرادان‌، تعداد اثرات مثبت و منفی بر اساس ماتریس‌های دوبه‌دو تقریباً برابر بود‌، بااین‌حال ، در هر دو مرحله سهم اثرات مثبت متغیرهای اجتماعی و اقتصادی به‌مراتب بیشتر بوده است‌. علت این تفاوت را می‌توان به صرفه‌های اقتصادی شهرک صنعتی و زمینه مناسب اقتصادی که در حین ساخت‌وساز و پس از اتمام آن شکل می‌گیرند نسبت داد. بااین‌حال‌، ازآنجاکه صنعت و فعالیت‌های صنعتی و بخصوص ترافیک از عوامل اصلی آلاینده‌ها محسوب می‌شوند ، لذا طبیعی بود که سهم اثرات منفی در این‌گونه مؤلفه‌ها بسیار پررنگ‌تر باشد. از لحاظ شدت اثرگذار در مرحله آماده‌سازی و ساخت به ترتیب اثرات کم ، متوسط و زیاد بیشترین نقش را داشتند این حالت در مرحله بهره‌برداری نیز صدق می‌‌کند. علاوه بر این به لحاظ مدت‌زمان تأثیر تفاوت چندانی بین مدت‌زمانی طولانی و کوتاه‌مدت در هر دو مرحله مشاهده نشد. بااین‌حال‌، اثرگذاری روی مؤلفه‌های فیزیکی و شیمایی کمی طولانی‌تر بوده است. در نهایت به لحاظ فاکتور زمان وقوع اثر تفاوت ناچیزی در دو مرحله مشاهده شد و در کل زمان خیلی کوتاهی اثرات این فعالیت‌ها خود را نشان می‌دهند. در فصل پنجم جمع‌بندی نهایی و ارزیابی زیست‌محیطی استقرار شهرک صنعتی آردان و فعالیت‌های صنعتی انجام می‌شود. علاوه بر موارد فوق‌، باتوجه‌به فواصل شهرک از نواحی اطراف و بخصوص مناطق حفاظت شده و جنگلی و پرتراکم جمعیتی ، حداقل تا ۱۰ سال آینده مشکلی از لحاظ تجاوز مرزهای شهرک به نواحی موردنظر پیش نخواهد آمد. مضاف بر این ، شهرک بر روی اراضی مستقر شده است که از لحاظ درجه حاصلخیزی جزو اراضی درجه ۳ محسوب می‌شوند و ارزش زراعی ناچیزی دارند‌. باتوجه‌به این مباحث و دسترسی مناسبی که به‌خاطر نزدیکی با جاده اصلی تهران مشهد (کمتر از یک کیلومتر) دارد و علی‌رغم برخی مسائل محیطی مثل عبور خط گسل از نزدیکی شهرک ، جهت بادهای غالب (از سمت شرق به غرب) که در جایگزینی صنایع آلاینده نقش بسزایی دارند‌، می‌توان اظهار کرد در صورت رعایت اصول و قواعد زیست‌محیطی (‌دفع زباله و پساب‌، حصارکشی‌، رعایت کاربری‌های و ماتریس سازگاری و …) که این شهرک حداقل در یک دوره زمانی ۱۰ ساله مشکل جدی از لحاظ زیست‌محیطی به همراه نخواهد. همان‌طور که در جدول مشخص شده است یکی از دلایل مهم انتخاب این‌سایت برای احداث شهرک نزدیکی به جاده اصلی تهران مشهد و راه‌آهن و قرار نداشتن در شعاع ۱۲۰ کیلومتری شهر تهران است‌.
نتیجه‌گیری
شهرک صنعتی آرادان با دسترسی مناسب به شبکه ارتباطی و راه‌آهن که یکی از عوامل اصلی مکان‌یابی این شهرک محسوب می‌شوند و فاصله نسبتاً مناسب با نزدیک‌ترین ناحیه صنعتی (۳ کیلومتر‌) در قالب ۷ گروه غذایی، نساجی، سلولزی، فلزی، کانی غیرفلزی، شیمیایی و برق و الکترونیک احداث شد. در مجموع حجم عملیات و ویژگی صنایع آرادان که عموماً صنایع سبک می‌باشند (به‌استثنای صنایع ماشین‌سازی و مواد معدنی‌) سبب شده که تولید آلاینده‌های صنعتی از حد متعارف خیلی بیشتر نباشد. بااین‌حال ارزیابی زیست‌محیطی انجام شده با مؤلفه‌های مختلف فیزیکی‌، اجتماعی و اقتصادی نشان می‌دهد که فعالیت‌های این شهرک در مراحل ساخت‌وساز و بهره‌برداری بدون زیان نبوده و درعین‌حال اثرات مثبتی را به همراه داشته است. بااین‌حال‌، اثرات مثبت اجتماعی و اقتصادی بخصوص اشتغال و حمل‌ونقل و جمعیت آن بیشتر بوده است و در مقابل اثرات منفی از بُعد فیزیکی بخصوص از لحاظ فرسایش و آلودگی صوتی در مرحله ساخت بسیار پررنگ‌تر می‌نماید. در مجموع مرحله ساخت‌وساز و آماده‌سازی باتوجه‌به حجم عملیات ساختمانی و پی‌ریزی بالا و استفاده از ماشین‌آلات پرسروصداتر و مخرب‌تر نقش بیشتری در تخریب محیط‌زیست منطقه آرادان ایفا می‌نمایند. در مرحله بهره‌برداری که عمدتاً تجهیز و تکمیل زیرساخت‌ها را شامل می‌شود‌، اثرات منفی نسبت به مرحله ساخت کمتر و بالعکس اثرات مثبت بیشتر می‌باشد. از لحاظ زمان وقوع اثر تفاوت چندانی در مراحل مختلف وجود ندارد اما از لحاظ شدت بیشتر اثرات شدت کم تا متوسط را داشته‌اند.
پایش زیست‌محیطی
برنامه پایش شامل مجموعه اقداماتی است که به‌منظور کنترل کارایی فعالیت‌های اصلاحی و مدیریت زیست‌محیطی پروژه به عمل می‌آید. در این برنامه با دستیابی به اطلاعات و داده‌های محیطی و فعالیت‌های واحدهای صنعتی اثرات و پیامدهای فعالیت‌های پروژه مذکور مورد سنجش قرار گرفته و نتایج آن حاکی از اقدامات مقبول یا غیر مقبول در مدیریت زیست‌محیطی پروژه می‌باشد. بر اساس نتایج حاصل از بررسی‌های انجام‌گرفته رعایـت توصـیه‌هـای فنـی زیـر در شـهرک صـنعتی آرادان مورد تأکید می‌باشد:

1. باتوجه‌به ازدست‌دادن رطوبت خـاک در مجـاورت بــا هــوای آزاد و منقـبض شــدن و تــرک برداشـتن قابل‌ملاحظه در نـوع خـاک محـدوده بلافصـل پـروژه، بایـد فاصله زمانی بین گودبرداری و بتن‌ریزی به حداقل ممکن کاهش یابد.
2. در میزان استخراج آب از منطقـه نهایـت دقـت اعمـال گــردد. زیــا کــه اســتفاده بی‌رویه و بــیش از حــد آب زیرزمینی باعث پایین رفتن سطح آب زیرزمینی و احتمال بـروز مشـکلاتی بـرای پایـداری خـاک، زیرسـازی‌هـای مربوطه و حتی سازه‌های اطراف در نـوع خـاک محـدوده بلافصل پروژه وجود دارد؛ لذا نصب پیزومتر جهت کنترل میزان تغییرات سطح آب زیرزمینی ضروری می‌باشد.
3. برای تحقـق سیسـتم مـدیریت زیست‌محیطی بـا اهـداف مــذکور، به‌کارگیری کارشــناس محیط‌زیست در واحــدهای بــزرگ و آلاینــده و همچنــین ایجــاد واحــد مــدیریت زیست‌محیطی شــهرک صــنعتی بــا ســاختار سازمانی و شرح وظایف تعریف شـده بـه‌منظـور توسـعه، اجرا، بازنگری و نگهداری خطـی مشـی زیست‌محیطی الزامــی اســت. ایــن واحــد بایــد اقــدامات زیــر را در اولویت‌های فعالیتی خود قرار دهد:
   • مراقبت و پایش کیفـی منـابع آب‌های سـطحی و زیرزمینی در ایستگاه‌های اعلام شده،
   • پایش آلودگی صوتی در محدوده‌های توصیه شده،
   • پایش آلودگی خاک و مقایسه آن با وضعیت خـاک قبل از اجرای پروژه،
   • تـدوین برنامـه جـامع مـدیریت مـواد زائـد جامـد در محدوده شهرک.
   منابع
4. پیوندی‌، حسین (۱۳۸۸)‌، مکان‌یابی برای شهرک‌های صنعتی (http://forum.parsigold.com/threads /31133)،
5. جرسی‌، داریوش (۱۳۸۹)‌، ارزشیابی گزارشات ارزیابی اثرات زیست‌محیطی شهرک‌های صنعتی در ایران‌، پایان‌نامه کارشناسی ارشد محیط‌زیست‌، ارزیابی و آمایش سرزمین‌، دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات تهران.
6. جوزی، سید‌علی و رضایان، سحر (۱۳۹۴)، بررسی اثرات محیط‌زیستی شهرک صنعتی فولاد جعفری همدان درمرحله ساختمانی به روش تحلیل سلسله‌مراتبی، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره ۱۷، شماره ۴، زمستان، صص ۱۴۳‌‌۱۱۷.
7. رئیسی‌، مرضیه و سفیانیان‌، علیرضا (۱۳۸۹)‌، مکان‌یابی صنایع با استفاده از معیارهای جغرافیایی (مطالعه موردی: شعاع پنجاه کیلومتری شهر اصفهان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی‌، شماره ۹۹ ، صص ۱۳۴‌‌۱۱۵.
8. سازمان حفاظت محیط‌زیست (۱۳۹۰)، گزارش‌های ارزیابی محیط‌زیستی، دبیرخانه کمیته ارزیابی محیط‌زیستی.
9. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان سمنان (۱۳۹۲)، سالنامه آماری استان سمنان.
10. شاد‌، روزبه‌؛ عبادی‌، حمید‌، مسگری‌، محمد سعدی و وفایی نژاد، علیرضا (۱۳۸۸)‌، طراحی و اجرای GIS کاربردی جهت مکان‌یابی شهرک‌های صنعتی با استفاده از مدل‌های فازی وزن‌های نشان‌گر و ژنتیک، نشریه دانشکده فنی‌، دوره ۴۳ ، شماره ۴، صص ۴۲۹‌‌۴۱۷
11. شرکت شهرک‌های صنعتی استان سمنان (۱۳۸۹)، گزارش مدیریت زیست‌محیطی پروژه احداث شهرک صنعتی آرادان.
12. شــریعت، ســید‌محمود و سید‌مســعود، منــوری (۱۳۷۵)، مقدمـه‌ای بــر ارزیـابی اثـرات زیست‌محیطی، ســازمان حفاظت محیط‌زیست. تهران.
13. فتایی‌، ابراهیم و حسین شیخ‌جباری (۱۳۸۴)‌، مطالعه ارزیابی اثرات زیست‌محیطی شهرک صنعتی اردبیل‌، فصلنامه علوم محیطی‌، شماره ۷ ، ۲۹‌‌۴۴ .
14. قره نژاد‌، حسن (۱۳۸۳)، مقدمه‌ای بر جغرافیای صنعتی ، جهاد دانشگاهی صنعتی اصفهان ، اصفهان‌.
15. کریمی‌سعید. صالحی موید مهدی و جعفری حمیدرضا (۱۳۸۷)، روش جدید در بهره‌برداری از منابع آب حوزه‌های آبریز مناطق خشک؛ مطالعه موردی سد مروست، مجله محیط‌شناسی، شماره ۴۷ ، صص ۹۸‌‌۸۷.
16. مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان گرمسار ، ۱۳۹۰ .
17. مرکز ملی آمایش سرزمین (۱۳۸۵)، شرح خدمات طرح تهیه آمایش سرزمین ، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور‌.
18. مسافری، محمد؛ غلام‌پور، اکبر ، نوروز، پرویز و روشن، رضا (۱۳۹۳)، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی شهرک صنعتی هادی‌شهر، مجله مهندسی عمران و محیط‌زیست، شماره ۷۵، تابستان، صص ۱۰۳‌‌۹۵.
19. منـــوری، مســـعود (۱۳۸۰)، راهنمـــای ارزیـــابی اثـــرات زیست‌محیطی شهرک‌های صـنعتی. سـازمان حفاظـت محیط‌زیست. تهران. مهندسان مشاور سامانه فرایندهای محیطی (۱۳۸۳)‌، مطالعه ارزیابی زیست‌محیطی سد ماشکید، شرکت سهامی آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان‌.
20. یاسوری، مجید (۱۳۹۲)‌، بررسی وضعیت استقرار صنایع و مکان‌یابی شهرک‌های صنعتی در شهرستان مشهد، آمایش سرزمین ، شماره ۲،صص ۲۸۸‌‌۲۶۱.
21. Boix Marianne, LudovicMontastruc, Catherine Azzaro‌‌Pantel, Serge Domenech. (2015), Optimization methods applied to the design of eco‌‌industrial parks: a literature review« ,Journal of Cleaner Production 87, 303e317
22. Canter, L. W. (1996), Environmental Impact Assessment methodology.McGraw. Hill beek company, USA,
23. Kaya, T., Kahraman, C. (2011), An integrated Fuzzy AHP‌‌ELECTRE Methodology for Environmental Impact Assessment, Expert Systems with Applications, 38 (7), 8553‌‌۸۵۶۲.
24. Monavari, M.(2008), Environmental Impact Assessment, Mithra Publication, Tehran, pp 33‌‌۳۵.
25. Pِlِnen, I., Hokkanen, P, Jalava, K. (2011), The Effectiveness of the Finnish EIA SystemWhat Works, What Doesn’t, and What Could be Improved?,Environmental Impact Assessment Review,31 (2), 120‌‌۱۲۸.
26. Sánchez, L. E., Saunders, A. M.(2011), Learning about Knowledge Management for Improving Environmental Impact Assessment in a Government Agency: The Western Australian Experience, Journal of Environmental Management, 92 (9), 2260‌‌۲۲۷۱.
27. Singhal, S., Kapur,(2002), A., Industrial Estate Planning and Management in India‌‌an Integrated Approach towards Industrial Ecology, Journal of Environmental Management, 66 (1), 19‌‌۲۹.
28. The Blackwell encyclopedia of industrial archaeology. Oxford: Barrie Trinder,1992.
29. Toro, J., Requena, I., Zamorano, M.(2010), Environmental Impact Assessment in Colombia: Critical Analysis and Proposals for Improvement, Environmental Impact Assessment Review, 30 (4), 247‌‌۲۶۱.
30. Walcott S. M. (2009), Industrial Parks.International Encyclopedia of Human Geography.University of North Carolina, Greensboro, NC, USA.http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780080449104001760
31. ZidonieSigita and JolitaKruopien, (2015), Life Cycle Assessment in environmental impact assessments of industrial projects: towards the improvement, Journal of Cleaner Production .number106 ,pp 533‌‌۵۴۰.
32. http://www.semnaniec.ir