به اعتقاد محققان، تغذیه خلیج میانکاله به طور عمده از طریق آب‌های زیرزمینی و رودهای معدودی است که از دامنه‌های البرز نشأت می‌گیرند و پس از گذشتن از دشت جنوبی خلیج گرگان به تالاب ختم می‌شوند و وجود صنایع آب‌بر نظیر پتروشیمی‌ها، به جز آلودگی آب‌ها و هوای منطقه، موجب می‌شوند تا آب کمتر ولی آلوده‌تری به تالاب رسیده و اکوسیستم تازه متولد شده را در معرض تهدید قرار دهد.
عبدالمجید نادری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، مناطق ساحلی را به دلیل تلاقی خشکی، آب و جو، از پویاترین محیط‌های طبیعی در جهان توصیف کرد و گفت: از این رو توسعه عمرانی و اقتصادی در مناطق پویای ساحلی همواره با ملاحظات و چالش‌های محیطی ویژه‌ای همراه است و این ملاحظات در خصوص توسعه سواحل دریاچه‌ای و به ویژه دریاچه‌های بزرگی نظیر دریای کاسپین از حساسیت بیشتری برخوردار است.
وی با بیان اینکه دو عامل مهم موجب حساسیت بیشتر در توسعه سواحل دریاچه‌ها شده است، اظهار کرد: عامل نخست “بسته بودن” این‌گونه حوضه‌ها است که موجب می‌شود تا آلودگی بتواند با نرخی سریع‌تر و شدتی بیشتری نسبت به دریاهای آزاد موجب تغییر اکوسیستم و سواحل آن شود. عامل دوم نیز “نوسانات شدید تراز دریاچه‌ها” است که می‌تواند در دوره کوتاهی مناطق وسیعی از ساحل را تحت تأثیر قرار دهد.
نادری نوسانات دریای کاسپین را بخشی از طبیعت دریاچه‌ای آن دانست و ادامه داد: طی هزار سال گذشته تراز دریای کاسپین از حدود منهای ۳۴ تا منهای ۱۹ متر نسبت به تراز آب‌های آزاد نوسان داشته و امروزه این تراز در حدود منهای ۲۷ متر شده است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، اضافه کرد: این بدان معنا است که در طی هزار سال اخیر دریای کاسپین در حدود ۷ ± متر نوسان داشته و این نوسانات طی ۱۰۰ سال اخیر نیز حدود ۳± متر بوده است، به گونه‌ای که از سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۵۶ شمسی تراز دریای کاسپین حدود ۳ متر افت کرد و از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۴ دوباره حدود ۳ متر افزایش یافته است.
وی خاطر نشان کرد: این نوسانات تأثیرات شگرفی بر ویژگی‌های دریا و مناطق ساحلی آن گذاشته، به گونه‌ای که عیان‌ترین اثر افزایش تراز دریای کاسپین “به زیر آب رفتن سواحل”، “تشکیل تالاب‌های ساحلی” و “گسترش خلیج‌های آن” بوده است.
نادری اضافه کرد: افزایش تراز همچنین به شکلی دیگر موجب تغییر سطح اساس دریا، تغییر مسیر رودها و بالا آمدن سطح آب‌های زیرزمینی در بالا دست می‌شوند. به عکس، در طی کاهش تراز دریا، مناطق بیشتری از سواحل در دسترس قرار می‌گیرد، از وسعت خلیج‌ها کاسته می‌شود، در بالادست سطح آب‌های زیرزمینی پایین‌تر می‌رود و رودها با شدت بیشتری بستر خود را فرسایش داده و رسوبات بیشتری را به دریا منتقل می‌کنند.
این عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی ادامه داد: در جانمایی واحدهای صنعتی بزرگ نظیر پتروشیمی میانکاله، توجه به دو موضوع فوق‌الذکر بسیار مهم است، به ویژه آن‌که این مجتمع در حوضه آبریز و محدوده ساحلی خلیج گرگان قرار می‌گیرد.
به گفته این محقق، مطالعات زمین‌شناسی نشان می‌دهد خلیج گرگان امروزی طی حدود ۷۰۰ سال گذشته در اثر گسترش تدریجی زبانه ماسه‌ای میانکاله تشکیل شده و گزارش‌های تاریخی نشان می‌دهد که در دوره شاه‌عباس صفوی، شاه‌کیله (امام‌ده) از مهمترین بنادر جنوب دریای کاسپین بوده است، چنان‌که هنوز آثار این بندر در “امام‌ده” وجود دارد.
وی با تاکید بر اینکه “امام‌ده” حدود ۵ کیلومتر تا ساحل خلیج گرگان فاصله دارد و تقریباً هم تراز با محل احداث پتروشیمی میانکاله است، اضافه کرد: همچنین، بر اساس گزارش‌های مورخ فرانسوی، “رابینو”، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، خلیج گرگان تا زمین‌های “قره‌تپه” و تا نزدیکی “گلوگاه” گسترده شده بود که در این صورت زمین‌های مربوط به پتروشیمی میانکاله را نیز شامل می‌شود. در صورتی که مطابق با برخی از سناریوهای تغییر اقلیم طی چند دهه آینده تراز دریای کاسپین افزایش یابد، این احتمال وجود دارد که منطقه مورد بحث به صورت مستقیم تحت تأثیر این افزایش تراز قرار گیرد.
نادری خاطر نشان کرد: با این حال، اغلب پیش‌بینی می‌کنند که تراز دریای کاسپین طی دهه‌های آینده کاهش خواهد یافت. در این صورت، خلیج گرگان به دلیل قطع ارتباطش با دریا به یک محیط تالابی تبدیل می‌شود.
این محقق پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی با بیان اینکه تغذیه این تالاب به طور عمده از طریق آب‌های زیرزمینی و رودهای معدودی صورت خواهد گرفت که از دامنه‌های البرز نشأت گرفته و پس از گذشتن از دشت جنوبی خلیج گرگان به تالاب ختم می‌شوند، اظهار کرد: وجود صنایع آب‌بر نظیر پتروشیمی‌ها، به جز آلودگی آب‌ها و هوای منطقه، موجب می‌شوند تا آب کمتر ولی آلوده‌تری به تالاب رسیده و اکوسیستم تازه متولد شده را در معرض تهدید قرار دهد.
وی تاکید کرد: در حال حاضر میزان تغذیه آبخوان‌های دشت جنوب خلیج گرگان حدود ۱۷۰ میلیون متر مکعب و میزان برداشت از آن حدود ۱۷۸ میلیون کیلومتر مکعب است که بیلان منفی را نشان می‌دهد. لذا با توجه به افزایش برداشت آب توسط صنایع و نیز افزایش دمای هوا طی تغییرات اقلیمی جاری، باید انتظار داشت که حیات خلیج گرگان بیش از پیش تهدید شود.
وی افزود: همانطور که می‌دانیم، تغییر اقلیم جاری در بسیاری از مناطق جهان موجب بی‌نظمی‌هایی در بارش و افزایش دما شده است و اثر تغییر اقلیم بر کشورهای غرب آسیا و به ویژه ایران، کاهش بارش و تغییر رژیم آن است. مهمترین و مستقیم‌ترین اثر تغییرات اقلیمی بر جوامع، تهدید امنیت غذایی آنها است. لذا، حفظ عرصه‌های قابل کشت در کشوری که بخش عمده آن قابل کشت نیست، برای حفظ امنیت غذایی بسیار اهمیت دارد.
نادری ادامه داد: یکی از دلایل محفوظ ماندن جنگل‌های هیرکانی طی چند ده میلیون سال گذشته این است که گونه‌های گیاهی سواحل جنوبی دریای کاسپین، به دلیل در دسترس بودن همیشگی رطوبت دریا و جدا افتادن آن از سایر مناطق جهان، کمتر تحت تأثیر تغییرات اقلیمی جهانی قرار گرفته‌اند. لذا، به نظر می‌رسد جلگه‌های ساحلی دریای کاسپین در تأمین امنیت غذایی کشور نقش راهبردی بر عهده داشته باشند و تغییر کاربری این عرصه به صنایع غیرپایدار می‌تواند امنیت غذایی کشور را نیز تهدید کند.
هیات دولت دوازدهم در جلسه ۱۷ اسفند ۱۳۹۹ به پیشنهاد وزارت نفت با ادعای ایجاد زیرساخت‌های لازم برای رفع نیاز صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، ایجاد اشتغال پایدار و با رویکرد آمایش سرزمینی از طریق اجرای طرح‌های پیشران صنعت پتروشیمی با تأکید بر تکمیل زنجیره ارزش متانول – پروپیلن به استناد اصل ۱۳۸ قانون اساسی، با احداث پتروشیمی در منطقه میانکاله استان مازندران موافقت کرد. موضوعی که با توجه به نزدیکی محل پتروشیمی به تالاب میانکاله و آلودگی‌های زیست‌محیطی آن با مخالفت فعالان محیط زیست و برخی مسئولان مواجه شد؛ اما پروژه احداث این پتروشیمی شروع شد و ادامه پیدا کرد. اعتراضات به ساخت این پروژه و انتقادات فعالان محیط زیست سرانجام باعث شد که مسئولان با ادامه احداث آن مخالفت کنند./ایسنا
