بحث ریزگردها یکی از مهم‌ترین مسائل زیست‌محیطی است که هر ساله بسیاری از مناطق کشور را درگیر می‌کند، از آنجایی که این ذرات گردوغبار می‌توانند محیط‌زیست گیاهی، جانوری و زندگی افراد را با خطرات جدی مواجه کند نیاز به تصمیم‌گیری اساسی در سطح بین‌المللی است، زیرا طبق آمار ارائه شده ۷۰ درصد ریزگردها منشا خارجی دارد.
هر ساله به‌ویژه در فصل بهار شاهد ورود ریزگردها به کشور با منشا خارجی هستیم، پدیده‌ای که هر ساله افزایش می‌یابد و مهمان ناخوانده استانی همچون چهارمحال و بختیاری می‌شود.
در حقیقت ایجاد طوفان‌های گردوغبار، به دلیل فرسایش بادی خاک اتفاق می‌افتد، اما نباید از دخالت‌های بشری در استفاده غیرمنطقی از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، تخریب پوشش گیاهی، تضعیف خاک ناشی از شخم‌زدن‌های غیر اصولی غافل شد، گرچه عوامل طبیعی از جمله خشکسالی و تغییرات آب و هوایی نیز در ایجاد آن‌ها دخیل‌اند.
همان‌گونه که ریزگردها می‌توانند سلامتی افراد را به خطر بیندازند، همین ریزگردها در غرب کشور به ویژه حوزه زاگرس بر درختان بلوط تاثیر می‌گذارد و موجب خشکیدگی آن‌ها می‌شود.
عزم بین‌المللی برای از بین رفتن ریزگردها
روح‌الله فتاحی- رئیس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران با اشاره به اینکه ریزگردها و انتشار آن‌ها در کره زمین بیش از آن که یک مساله منطقه‌ای باشد یک مساله بین المللی و جهانی است، اظهار کرد: سرزمین ایران در کمربند خشک کره زمین قرار گرفته و این خشکی عاملی برای فرسایش بادی توسط خاک‌های این منطقه می‌شود.
دانشیار مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد افزود: گردش عمومی جو جریان توده‌های هوا را ایجاد می‌کند که منجر به بازتوزیع رطوبت و انرژی در سطح کره زمین می‌شوند، در واقع توده‌های هوا در مسیر حرکت خود از محیطی که عبور می‌کنند متأثر و بر آن تاثیر می‌گذارند، زمانی که این توده‌های هوا از عرض‌های شمالی حرکت کرده و به طرف استوا جریان می‌یابند این جریان با باد (ملایم یا شدید) همراه خواهد بود.
وی ادامه داد: هنگامی که این جریان از منطقه‌ای عبور می‌کند، ذرات ریز خاک و سایر آلاینده‌هایی که نمی‌توانند در برابر این جابجایی مقاومت کنند به صورت ریزگرد یا فرمی از ذرات آئروسل با آن همراه می‌شوند و سایر مناطق واقع شده در مسیر خود را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
رئیس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران با بیان اینکه اصولاً حیات براساس جریان توده‌های هوا شکل می‌گیرد، گفت: اگر چرخه اتمسفر وجود نداشته باشد اصلا حیاتی وجود نخواهد داشت، بنابراین باید پذیرفت پیش از اینکه محیط زیست را به تسخیر خود در آوریم، خود را تسلیم محیط زیست کنیم، یعنی از محیط زیست تبعیت کنیم و هر دخل و تصرفی که در محیط زیست صورت گیرد سایر نقاط نیز تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.
فتاحی ادامه داد: گرچه تغییر شرایط محیط زیستی در کوتاه‌مدت به نفع منطقه‌ای است، در طولانی‌مدت برای دیگر مناطق و حتی منطقه مبدا عواقب منفی را به همراه خواهد داشت که ریزگردها نمونه‌ای از آن هستند.
دانشیار مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد در ادامه بیان کرد: ریزگردهایی که وارد کشور می‌شوند، معمولا استان‌هایی را درگیر می‌کنند که علامت بارزی برای ایجاد گرد و غبار داشته باشند، غافل از اینکه این پدیده تنها بر افراد تاثیر نمی‌گذارد، بلکه اکوسیستم زیستی منطقه را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
وی با تاکید بر اینکه یکی از دلایل پدیده خشکیدگی درختان بلوط در منطقه زاگرس، ریزگردها هستند، تصریح کرد: زمانی که ریزگردها وارد مناطق جنگلی می‌شوند و بر روی سطوح برگ‌های درختان بلوط قرار می‌گیرند روزنه‌های آن‌ها را مسدود می‌کنند، به این معنا که دیگر گیاه قادر به فرایند تنفس و فتوسنتز نیست و این امر موجب ضعیف شدن و خشکیدگی آن‌ها می‌شود.
فتاحی اضافه کرد: تنها درختان بلوط مانعی برای ایجاد و یا جذب ریزگردها نیستند، بلکه مراتع هم در این مساله نقش مهمی دارند، اما اگر در یک منطقه به خوبی از مراتع و جنگل‌ها حفاظت صورت گرفته باشد ولی در منطقه دیگر پتانسیل و کانون خیزش ریزگرد وجود داشته باشد، جریان ریزگردها با توده‌های هوا موجب از بین رفتن جنگل‌ها و تبدیل آن منطقه حفاظتی به کانونی دیگر برای تولید ریزگرد خواهد شد.
وی در خصوص اینکه پوشش‌های جنگلی مانعی برای ورود ریزگردها هستند، تصریح کرد: این امر می‌تواند تاثیرگذار باشد، بنابراین اگر به سمت احیای مراتع و جنگل‌ها پیش رویم آن‌ها می‌توانند تا حدی ریزگردها را جذب کنند و از شدت آن کاسته می‌شود، البته اقدامی که انجام می‌دهیم کافی نیست و به صورت ریشه‌ای مساله را حل نمی‌کند، باید تمام کشورها در این راستا تلاش کنند، در حقیقت تا زمانی که عزم بین‌المللی وجود نداشته باشد همچنان مشکل ریزگردها و گرم شدن کره زمین ناشی از افزایش گازهای گلخانه‌ای وجود خواهد داشت.
رئیس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران با بیان اینکه چرای بی‌رویه دام و شخم زدن اراضی پروسه تبدیل ذرات تشکیل‌دهنده خاک به ریزگرد و جابجایی آن با توده‌های هوا را تشدید می‌کند و این امر دلیلی بر ایجاد کانون‌های گرد و غبار است، خاطرنشان کرد: توسعه کشاورزی، دامداری و استفاده بی‌رویه و مازاد بر ظرفیت از مراتع برای چرای دام عاملی برای تشدید ریزگردها است، زیرا مراتع دارای ظرفیتی هستند که باید با اعمال مدیریت صحیج از آن‌ها استفاده کرد، به این معنا که باید دام در زمان و تاریخ مشخصی وارد و در بازه زمانی از مرتع خارج شود تا آن گونه مرتعی بتواند فرایند زیستی خود را تکمیل کند.
وی ادامه داد: از طرفی توسعه ماشین‌آلات کشاورزی در عین حال که موجب توسعه و سهولت کار کشاورزی شده و بازدهی را افزایش داده، اما موجب فشار بیش از حد به خاک شده است، هر ساله اراضی دیم شخم زده می‌شود، اما به دلیل اینکه شخم زدن خاک توسط تراکتور با جریان هوا همراه است خیزش ریزگردها را تشدید می‌کند، در واقع این اتفاق تنها در ایران نیفتاده و در دیگر کشورها هم وجود دارد، البته امروزه در بسیاری از نقاط دنیا میزان عملیات خاک‌وررزی به شدت کاهش داده شده و کشاورزی دیم و فاریاب را با روش بدون شخم (No Tillage) انجام می‌دهند.
وی با اشاره به تغییر شیوه کشاورزی از سنتی به مدرن، خاطرنشان کرد: متاسفانه برای تامین غذای بشر فشار بیش از حدی بر اکوسیستم زمین وارد می‌شود که این امر عواقبی از جمله ایجاد ریزگردها، ذوب شدن یخ ها در قطب‌های شمال و جنوب، خشک شدن رودخانه‌ها، تبدیل رودخانه‌های دائمی به فصلی و … را به دنبال خواهد داشت.
چهارمحال و بختیاری ۱۱ روز با گرد و غبار مواجه بود
شهرام احمدی- مدیرکل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری با اشاره به وجود گرد و غبار با منشا خارجی در کشور، اظهار کرد: امسال چهارمحال و بختیاری ۱۱ روز با گرد و غبار مواجه بود که سه روز آن برای گروه‌های حساس ناسالم گزارش شد و این آمارها نسبت به مدت مشابه افزایشی بوده است.
وی با بیان اینکه هر ساله گرد و غبارهایی با منشا خارجی در فصل بهار وارد کشور و چهارمحال و بختیاری را نیز همچون دیگر استان‌ها تحت تاثیر قرار می‌دهد، افزود: امسال این گرد و غبارها در استان تشدید شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: سیاست‌های دولت‌هایی همچون ترکیه و سدسازی‌های انجام شده در این کشور، وجود چشمه‌های گرد و غبار در سوریه، عراق و عربستان و بروز خشکسالی‌هایی در کشورهای همسایه از مهم‌ترین دلایل ایجاد ریزگردها به ایران هستند.
