اگر کووید۱۹ را ناقوسی می‌دانید که پیامی در خود نهفته دارد، بار دیگر به شهر و مفاهیمی که تاکنون ساده از کنار آن گذشتیم، فکر کنیم. شاید شهر پساکرونا و زیستن در آینده باید به شکل دیگری باشد. کرونا نه یک پدیده طبی، بلکه یک رخداد عظیم انسانی است. زندگی در شهرهای دوران پساکرونا شبیه سابق نخواهد بود.
براساس یادداشتی از «حسین فتحی‌اکبری» دانش‌آموخته مطالعات شهری، شهر در مقام مصدر، معنای آشکارگی می‌دهد. اگر فرض کنیم معنای رایج شهر نیز به معنای مکان آشکار شدن چیزی باشد، چه چیزی در آن آشکار می‌شود؟ چه چیزی را اگر از شهر حذف کنیم دیگر آن را نمی‌شود «شهر» دانست؟ آیا انبوه خیابان و ساختمان و عمارت را بدون انسان، بدون مردمان و بدون زندگی می‌شود شهر نامید؟ یا شهر نسبتِ تام دارد با انسان و انسانی زیستن؟ امروزه بحث‌هایی درباره برنامه‌ریزی شهریِ سازگار با بیماری کووید ۱۹ آغاز شده که با تغییراتی در بافت شهری، ظرفیت‌های شهر را برای مدیریت بیماری‌های همه‌گیر ردیابی و به ساخت مراکز شهری امن‌تر و به حداقل رساندن خطر گسترش جهانی و جامعه کمک می‌کند.
در طول تاریخ، شیوع بیماری‌های همه‌گیر منجربه خلق نوآوری‌های جدید در برنامه‌ریزی شهرها شده است. به عنوان مثال مبارزه با بیماری همه‌گیر وبا در دهه ۱۸۰۰ مسبب ایجاد لوله‌کشی جدید و سیستم‌های فاضلاب و ابداع قوانین منطقه‌بندی جدید جهت جلوگیری از ازدحام شده است. شیوع کووید ۱۹ به عنوان پدیده‌ای شایع، بر شهرهای جهان بدون توجه به درآمد و جایگاه و تعهدات سیاسی‌شان، به عنوان یک مورد ضروری برای بهبود سلامت و تندرستی در دستور کار توسعه پایدار تأثیر می‌گذارد. محدوده‌های جدیدی در درون محله‌ها براساس معیارهایی مانند قابلیت جداسازی و اقدامات سریع تشخیصی بازتعریف می‌شود که عرصه‌های عمومی متمایز و منعطف در هریک از آن‌ها نیازمند بازتعریف ترکیب‌بندی‌های جدید فضایی خواهد بود.
تغییر نظام‌های کار و سکونت پس از ورود کرونا به شهرهای دنیا، گریزناپذیر است. کار به اتکای جسم و بدن جای خود را به کار متکی به دانش، داده و اندیشه خواهد داد. کرونا ما را وادار کرد تا بازنگری و تعمق کنیم تا کاری متناسب با مقتضای شهر جدیدمان بیابیم. پس از دوران کرونا، مفاهیم مکانی-زمانی جدیدی از اختلاط محیط‌های واقعی مجازی در محل‌های کار و زندگی، ترکیب‌بندی‌های فضایی جدیدی از عرصه‌های عمومی در نظام فعالیتی و سناریوهای حساس به زمان رشد بیماری اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. در نتیجه ادامه روند دورکاری تأثیراتی در روند توسعه شهرها به دنبال خواهد داشت و معیار نزدیکی محل کار و سکونت تغییر خواهد کرد.
بازنگری در سبک ارائه خدمات مؤسسات و شرکت‌ها به همراه ارتقای ارتباط کسب‌وکارها با فعالیت و مدیریت از طریق اینترنت را خواهیم داشت. شرایط ارتباط غیرحضوری بین افراد (کارمندان و مدیران، کارفرما و مشتریان و…) جهت کاهش تردد افراد در فضاهای شهری فراهم خواهد شد، همچنین حمایت از توسعه و ایجاد پلتفرم‌های ارائه کالا و خدمات اینترنتی و در بستر برنامه‌های تلفن هوشمند می‌تواند در جریان کار قرار گیرد. البته فراموش نکنیم که در مراکز فعالیت سرزنده در مقیاس محلی می‌توانیم سیاست‌های حمایتی در مورد کسب‌وکارهای محلی با هدف رجوع مردم به مراکز خرید محلی و سیاست‌های حمایتی از کسب‌وکارهای محلی را اعمال کنیم؛ با توجه به آن‌که شهرها به عنوان بخشی از راه‌حل در چنین بلایای همه‌گیر هستند.
شهرهای هوشمند با به‌کارگیری شبکه‌های هوشمند با قابلیت مدیریت مستقل، میزبان مجموعه‌ای غنی از محصولات تکنولوژیکی هستند که می‌تواند در تشخیص زودهنگام شیوع بیماری کمک کند؛ از طریق دوربین‌های حرارتی یا حسگرهای اینترنت اشیا، می‌تواند تلاش‌ها را به سمت مدیریت بهتر موقعیت‌های مشابه در صورت شیوع بالقوه آینده و به طور کلی بهبود بافت بهداشتی شهرها سوق دهد. دوربین‌های حرارتی به تنهایی برای تشخیص بیماری همه‌گیر مانند کووید ۱۹ کافی نیست، یکپارچه‌سازی این محصولات با هوش مصنوعی می‌تواند مزایای بیشتری را فراهم کند. داده‌های حاصل از محصولات تکنولوژیکی مختلف می‌تواند به غنی‌سازی پایگاه‌های اطلاعاتی سلامت، ارائه اطلاعات دقیق‌تر، کارآمدتر، جامع و به موقع درباره شیوع و پراکندگی آن‌ها کمک کند؛ در نتیجه به ارائه تصمیمات مدیریت خطر بافت شهری بهتر کمک می‌کند. ظهور عصر دیجیتال و رونق اینترنت، شرایطی را فراهم می‌آورد که منجربه افزایش میزان قابل توجه داده‌های جمع‌آوری شده توسط این دستگاه‌ها در بخش‌های مختلف مانند حمل‌ونقل، محیط‌زیست، سرگرمی، ورزش و بهداشت شود.
در شهرهای دارای فضاهای باز متناسب به ویژه توزیع گسترده‌تر خدمات و فعالیت‌ها در عرصه‌های عمومی، فرصت‌های بهتری جهت اجرای ایده‌های برنامه‌ریزی و طراحی شهری در مدیریت بیماری‌های همه‌گیر وجود دارد. ساختار شهری تک‌مرکزی، می‌تواند به سمت ساختار چند مرکزی تغییر یابد؛ جاده‌های محلی به پارک‌های خطی تبدیل شود و مسیرهای عبوری پیاده سرسبز در راستای سلامت و بهزیستی محلات طراحی شود تا زندگی شهری برای افراد آسیب‌پذیر در دوران پساکرونا بهبود یابد. توسعه و تعریض پیاده‌روها و خطوط دوچرخه به منظور استفاده بیشتر و امکان رعایت فاصله اجتماعی به‌ویژه در مکان‌های با تراکم بالای جمعیتی، می‌تواند برنامه‌ریزی و طراحی شود.
تراکم بالای جمعیت، تعاملات پیچیده، کمبود تسهیلات بهداشتی و آلودگی محیط‌زیست ازجمله عواملی هستند که باعث تشدید مشکلات جهانی در کاهش، پیشگیری و کنترل شیوع، به ویژه در کشورهای در حال توسعه می‌شود. در این فرایند، ظرفیت‌سازی شهرها قبل از وقوع بحران از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا شهرها به عنوان مراکز تمرکز جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی به صورت دوره‌ای با برخی از بحران‌ها ازجمله شیوع بیماری‌های همه‌گیر درگیر خواهد بود. اتخاذ ترکیبی از نظارت‌های پیشگیرانه، جداسازی سریع و حفاظت فردی و الگوهای جدید رفتاری در قالب فاصله فیزیکی، منجربه تعریف جدیدی از عرصه‌های عمومی و هم‌پیوندی در حوزه‌های شهری ایجاد می‌کند. در نتیجه دسترسی آسان به فضاهای عمومی محلات و تأکید بر بازطراحی فضاهای سبز خصوصی واحدهای مسکونی و افزایش همزیستی مسالمت‌آمیز انسان با طبیعت می‌تواند جهت زیست‌پذیر کردن شهرها در دستورکار قرار بگیرد.
مردمان جهان، ناگزیر به تغییر رابطه خود با شهر هستند. کرونا یادمان داد که گاه چه‌قدر نیازمند شهر سبز، شهر آبی، شهر حسی، شهر خوش‌محضر، شهر فعال و شهر سلامت‌بخش هستیم. به زیستن مسالمت‌آمیزتر با شهر فکر کنیم. باید حکیمانه برخورد کردن با شهر را یاد بگیریم. ما یک کالای نقد تکرارنشدنی داریم به نام عمر و شهر نیز ظرفی است که ما عمرمان را در آن سپری می‌کنیم؛ بیایید یاد بگیریم آن‌گونه در شهر زندگی کنیم که مرگ، مزاحم زندگی ما نباشد./ایمنا
