علی سیدزاده
کارشناس آب
کمبود منابع آب در کشور نیمه بیابانی ایران، همواره یکی از مشکلات اساسی در توسعه فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی بوده است. میزان منابع آب در کشور به دلیل تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی‌ها و کاهش کیفیت منابع آب، رو به کاهش است و از طرف دیگر میزان تقاضای آب به دلیل افزایش جمعیت و توسعه کشاورزی و صنعتی و اجتماعی، افزایش یافته و در نهایت منجر به کاهش سرانه آبی می‌شود. کاهش سرانه آبی متعاقبا منجر به بروز اختلافات اجتماعی، محدودیت‌های کم‌آبی، تنش‌های آبی و بحران می‌شود. یکی از راهکارهای مهم و اساسی در راستای عبور از بحران و دستیابی به وضع مطلوب و تامین نیازهای آبی در آینده، مدیریت تقاضا و افزایش آگاهی‌های اجتماعی است. مجموعه اقداماتی که در زمینه مدیریت تقاضا و کاهش مصرف آب می‌توان به‌کار گرفت، به سه دسته اقدامات فنی- مهندسی، تعرفه‌ای- قانونی و فرهنگی- تبلیغاتی تقسیم می‌شود که از این میان، مهم‌ترین اقدام، فعالیت‌های فرهنگی- تبلیغاتی و ارتقای فرهنگ جامعه است.
مهندسان با اندازه‌گیری(کمیت) سر و کار دارند و با ابزار و تجهیزات فنی به دنبال حل مشکلات و رسیدن به اهداف هستند؛ بنابراین وقتی با مواردی فراتر از کمیت مواجه می‌شوند، ابزارشان ناقص است و کنترل این‌گونه موارد برای آنها کاری سخت است. از طرف دیگر، هنرمند با اذهان سروکار دارد؛ کار هنری بر روح و فکر مردم تاثیر می‌گذارد و یک عکس یا فیلم یا پیام تبلیغاتی می‌تواند حاوی ده‌ها پیام تاثیرگذار بر دل و جان مردم باشد که با کار مهندسی نمی‌توان آن را به دست آورد. این مهم، گویای نقش چشمگیر فعالیت‌های فرهنگی- تبلیغاتی در زمینه ارتقای فرهنگ جامعه برای کاهش مصرف آب است. با انجام کار فرهنگی باید در رفتار مصرفی مردم به مرور زمان تغییر ایجاد کرد. در این زمینه نقش هنرمندان بسیار پررنگ‌تر از سایر اقشار جامعه است. در صورت انجام کار فرهنگی تاثیرگذار، جامعه از وضعیت اسراف در منابع آبی به سمت مدیریت بهینه مصارف هدایت خواهد شد. مراحل ایجاد تغییر رفتار مردم در جهت صرفه‌جویی در مصرف آب عبارت است از:
– اطلاع‌رسانی و آموزش (ایجاد سوال و ارائه پاسخ‌های ساده و روشن)
– تغییر در دانش (تکرار و استمرار در پیام‌ها)
– تغییر در نگرش (درک ارزش آب و اهمیت صرفه‌جویی)
– تغییر در عملکرد
یکی از تجربیات موفق در زمینه به‌کارگیری تبلیغات و فعالیت‌های فرهنگی در جهت کاهش مصرف آب، شهر زاراگوزا در اسپانیا است. در مواجهه با کمبود آب شدید و گسترش جمعیت در شهر زاراگوزا، برنامه حفاظت از آب با هدف ایجاد «فرهنگ صرفه‌جویی در آب» در بین تجارت‌پیشگان و صنایع و مردم محلی انجام شده است. این برنامه شامل ۳ فاز بوده است: فاز اول: کمپین گسترده آگاهی‌رسانی برای کاهش مصرف آب در خانه، ساختمان‌های عمومی و فعالیت‌های تجاری از طریق تغییر رفتار و فناوری صرفه‌جویی در آب، فاز دوم: اجرای ۵۰ نمونه از تکنولوژی‌های کارآمد آب در پارک‌ها، باغ‌ها، ساختمان‌های عمومی و صنایع برای نشان دادن عملکرد این تکنولوژی‌ها و تشویق مردم در مقیاس وسیع‌تر در سراسر شهر، فاز سوم: انتشار راهنمای جیبی در میان مصرف‌کنندگان عمده آب و تشریح برنامه‌های کاهش مصرف آب.
با استفاده از این برنامه حفاظت از آب بین سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۸، با وجود ۱۲درصد افزایش در جمعیت، میزان کل مصرف آب در حدود ۲۷درصد کاهش یافت (از ۸/ ۸۴ میلیون متر مکعب در سال به ۵/ ۶۱ میلیون متر مکعب در سال کاهش یافت).
نمونه دیگری از تجربیات موفق در این زمینه، شهر ملبورن در استرالیا است. از سال ۲۰۰۸ در ملبورن، کمپین و برنامه تبلیغاتی تحت عنوان T۱۵۵ شکل گرفت که روی تشویق مردم برای تغییر رفتار و فرهنگ مصرف آب تمرکز کرده و با استفاده از روش‌های جدید و داوطلبانه در راستای صرفه‌جویی آب در داخل و خارج خانه اقدام کرده است. هدف این کمپین، تشویق مردم به محدود کردن داوطلبانه مصرف آب تا حد ۱۵۵ لیتر به ازای هر نفر در روز بوده است. در این برنامه دو گام اساسی برای دستیابی به هدف برداشته شده است: ۱) با نشان دادن تصاویری از وضعیت سد Thomson (اصلی‌ترین منبع تامین آب ملبورن) در سال‌های ۱۹۹۷ و ۲۰۰۸ به مردم، احساسات و توجه آنها برانگیخته و شدت بحران برای آنها قابل درک شد تا در راستای صرفه‌جویی داوطلبانه گام بردارند. ۲) با استفاده از تبلیغات از طریق تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها و تابلوهای تبلیغاتی و برنامه‌های آموزشی، مردم از بحران قریب‌الوقوع آگاه شدند. کمپین و برنامه تبلیغاتی T۱۵۵ موفق به حفاظت و صرفه‌جویی آب شد و توانست طی یک دوره ۲۰ ماهه، ۵۳ میلیارد لیتر آب صرفه‌جویی کند. در سال ۰۷-۲۰۰۶ مصرف آب مسکونی روزانه در ملبورن، ۱۸۸ لیتر به ازای هر نفر در روز بوده که با اجرای T۱۵۵، به مقدار متوسط ۱۴۷ لیتر به ازای هر نفر در روز کاهش یافت.
