محیطزیست موهبتی خدادادی است که در بستر آن امکان ادامه حیات بشر و سایر موجودات زنده فراهم میآید. حفاظت از محیطزیست و اطمینان از پایداری و همه جانبه بودن توسعه آن از جدی‌ترین چالشهای فراروی انسانهاست. علت توجه روزافزون به محیطزیست را می‌توان نه تنها اهمیت آن در تأمین مواد اولیه تولید که تأثیر شگرف آن بر ماهیت حیات بشری دانست.
محققان در پژوهشی با عنوان «اثر عملکرد محیطزیست بر شادی، تحلیل بین کشوری» آورده‌اند: محیطزیست بستر لازم جهت تداوم حیات بشر و سایر موجودات زنده را فراهم می‌آورد. این حیات نه فقط ماهیت مادی که ماهیت معنوی هم دارد. بدین مفهوم که امروزه ثابت شده است که کیفیت زندگی افراد در گرو شرایط محیطی آن‌ها می‌تواند دستخوش تغییر شود. این مسئله در شرایطی از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود که به این نکته توجه کنیم که کشورها در مراحل اولیه توسعه بعضاً به تخریب محیطزیست هم روی می‌آورند. این مسئله که در سال‌های اخیر نیز در ایران بخش قابل توجهی از محیطزیست کشور در نتیجه برداشت‌های غیر مجاز با بحران مواجه شده ضرورت پرداخت به این مهم را دو چندان کرده است.
در این پژوهش که توسط حدیث حسابی، مرتضی خورسندی، حسین عباسی نژاد و حسن دهقان شورکند در دانشگاه علامه طباطبایی صورت گرفته، آمده است، باید توجه داشت که هزینه‌های ناشی از تخریب محیطزیست تنها به هزینه‌های فیزیکی آن ختم نمی‌شود، تخریب محیطزیست تأثیرات روانشناختی قابل توجهی هم بر افراد دارد. این تأثیرات به واسطه تأثیر بر رفاه و نیز شاخص‌های توسعه و پیشرفت جوامع بسیار حائز اهمیت است. لذا تأثیرپذیری شادی مؤلفه معرف رفاه در این پژوهش از کیفیت محیطزیست، با توجه به درهم‌تنیدگی و وابستگی شدیدی که زندگی انسان‌ها با محیطزیست دارد، فرضی‌هایی است که در این مطالعه آزمون شده است.
عوامل بسیاری شادی و رفاه ذهنی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد
محققان در مقالات متعددی ارتباط بین تولید ناخالص داخلی (GDP) و شادی را در کشورهای مختلف مورد ارزیابی قرار داده‌اند. نتایج نشان داد درآمد بالا لزوما موجب شادی بیشتر در افراد نمی‌شود. این نتایج، پارادوکس ایسترلین نام دارد. بر اساس تحقیقات عوامل بسیاری شادی و رفاه ذهنی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شادی و رفاه ذهنی حاصل اثرات تمامی عوامل مؤثر بر زندگی فرد، اعم از عوامل شخصی، اقتصادی، اجتماعی، محیطی و… است.
حضور در طبیعت به کاهش سطح اضطراب و افسردگی، افزایش اعتماد به نفس منجر می‌شود
نظریه بیوفیلیا نخستین بار توسط ویلسون (محقق و زیست شناس) به منظور توصیف ماهیت ارتباط و پیوند تنگاتنگ بین انسان‌ها و طبیعت و دیگر اشکال حیات مطرح شد. شواهد بسیاری دال بر مزایای احساسی و روانشناختی ارتباط انسان با طبیعت وجود دارد. به عنوان مثال، حضور در طبیعت به کاهش سطح اضطراب و افسردگی، افزایش اعتماد به نفس و بهبود سلامت افراد منجر می‌شود.
تصاویر طبیعت و صداهای محیط طبیعی اثرات مثبت ادراکی بر افراد دارند
بر پایه تحقیقات؛ مردم به‌طورکلی، محیط‌های طبیعی را به محیط‌های مصنوع ترجیح می‌دهند و واکنش‌های مثبتی را در ابعاد فیزیکی و روانی به هنگام مواجهه با مصادیق طبیعت از خود نشان می‌دهند. حتی تصاویر طبیعت و صداهای محیط طبیعی اثرات مثبت ادراکی بر افراد دارند.
بررسی محققان نشان می‌دهد تمرکز و توجه مداوم مانند مطالعه و کار کردن پشت یک میز، ذهن را دچار فرسودگی کرده و به خستگی یا پراکندگی تمرکز ذهنی منجر می‌شود. به عقیده جیمز گیبسون (روانشناس) هر عنصری در محیط علاوه بر عملکرد مترتب بر خود، دارای قابلیت‌های دیگری است. بر مبنای این نظریه درخت تنها برای سایه‌اندازی نیست، بلکه احساساتی چون بالارفتن از ساقه، چنگ انداختن در شاخه‌ها، لمس کردن شیارهای روی پوسته و… را نیز برمی‌انگیزاند. این نظریه بیان می‌کند ادراک بیننده از پیشینه‌های اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی و مذهبی او نیز تاثیر می‌پذیرد. بستر چمن، کودک را به غلتیدن در آن تحریک می‌کند، محقق را به دعوت به نشستن برای مطالعه و رهگذر بزرگسال را به قدم زدن در آن وامی‌دارد.
محیط‌های شهری می‌تواند شادی افراد را به صورت قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد
محیط‌های شهری نیز ممکن است آثار سوء و مخربی به دلیل ایجاد سطوح بالاتری از صدمات و آسیب‌های محیط زیستی به همراه داشته که می‌تواند شادی افراد را به صورت قابل توجهی تحت تأثیر قرار داده و اثرات مستقیمی بر سلامت جسم و روان افراد برجای گذارد. تاکنون اثرات سوء وارد بر سلامتی افراد ناشی از سروصدا و آلودگی هوا به روشنی مستند شده‌اند. گروه‌های حساس، کودکان و نوزادان، سالمندان، بیماران قلبی و ریوی، افراد با وضعیت اجتماعی و اقتصادی در سطوح پایین آموزش، بهداشت و تغذیه در برابر آثار مخرب ناشی آلودگی هوا مستعدتر شناخته می‌شوند.
در این پژوهش عنوان شده است، محیط‌های طبیعی می‌توانند افزایش شادی را از طریق تسهیل و ترغیب به رفتارها و فعالیت‌هایی که برای جسم و روان فرد سودمند هستند، مانند ورزش کردن، تفریح، تعامل اجتماعی و… موجب شوند. محققان دلایل اثرات مثبت مناظر طبیعی بر انسان در نتیجه ارتباط نزدیک با طبیعت را بررسی کرده و بهره‌مندی انسان از طبیعت را به شکل حسی، فکری، اجتماعی و فیزیکی شناسایی کرده است. در سال‌های اخیر پژوهش‌ها حاکی از آن است که متغیرهای اثرگذار بر شادی، به دو گروه عوامل و متغیرهای اثرگذار در سطح خرد (فردی) و عوامل و متغیرهای اثرگذار در سطح کلان (اجتماعی) طبقه‌بندی می‌شوند.
ارتباط بین شادی و میزان دسترسی به محیط‌های طبیعی
در این تحقیق بیان شده است که عوامل مهم در سطح کلان که شادی را دستخوش تغییر می‌سازند که این موارد عبارتند از، شرایط کلان اقتصادی (مانند وجود شکاف طبقاتی و نرخ رشد اقتصادی)؛ شرایط نهادی (آزادی سیاسی، دموکراسی و حاکمیت قانون)؛ آسیب‌های اجتماعی (وجود تروریسم و نبودن اعتماد اجتماعی، وجود فساد و جنگ داخلی)؛ برخورداری از منابع طبیعی و امکانات محیط‌زیستی. نتایج نشان دادند معیارهای عینی آلودگی هوا اثرات منفی قابل توجهی بر سطح شادی ملت‌ها دارد. نتایج برخی پژوهش‌های بیان‌گر وجود رابطه بین شادی و میزان دسترسی به محیط‌های طبیعی است. از طرفی اثبات شده است که افراد در خارج از محیط شهری و در طبیعت به طور قابل توجهی شادتر هستند. کیفیت محیطزیست را به عنوان یک بعد مهم در ارزیابی کیفیت زندگی افراد بررسی کرده‌اند.
شادی یکی از معیارهای رفاه است
در سال‌های اخیر توجه به معیارهای رفاه و عوامل مؤثر بر آن، با توجه به نقشی که در توسعه‌یافتگی جوامع دارد، بسیار افزایش یافته است. در حال حاضر، رفاه نه تنها با معیارهای پولی و درآمدی که با استفاده از معیارهای روانشناختی نظیر ادراک افراد از میزان بهداشت، سلامت، آموزش، شادی و رضایت از زندگی مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرد. شادی یکی از معیارهای رفاه است که در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه محققان قرار گرفته است. این معیار، توسط شبکه راهکارهای توسعه پایدار سازمان ملل بر مبنای گزارش خود افراد از شادی ادراک شده آن‌ها اندازه‌گیری و منتشر می‌شود. پیش از قرن بیستم، هر افزایش درآمد فرد یک بهبود در وضعیت رفاهی او تلقی می‌شد، آنچنان که کشورها در مراحل نخستین توسعه، به منظور تحقق این مهم، حتی به هزینه تخریب محیطزیست به افزایش درآمد سرانه توجه داشته‌اند. اما بعدها که رفاه با معیارهای روانشناختی مورد بحث قرار گرفت، لزوم توجه به تمام مؤلفه‌های تعیین کننده آن اهمیت یافت. از این دیدگاه، محیط زیست خود می‌تواند یکی از مؤلفه‌های تعیین کننده شادی و رفاه ادراک شده باشد.
نتایج این پژوهش نشان دهنده اثرگذاری مثبت و معنادار شاخص عملکرد محیطزیست بر شادی است. به عبارت دیگر، بهبود کیفیت محیط زیست یکی از عوامل تعیین کننده رفاه جوامع مورد بررسی است. به این ترتیب، فرضیه مورد پژوهش مورد تأیید قرار می‌گیرد.
این مقاله در شماره ۴۲ فصلنامه علمی پژوهشی مدل‌سازی اقتصادی منتشر شده است.
با ورود ویروس کووید ۱۹ به جامعه بشریت و درگیری یکساله کشورها با آن که همواره بر در خانه ماندن و عدم حضور در مکان های پرجمعیت خصوصا در تعطیلات و روزهایی چون روز طبیعت تاکید می شود، باید فرصت را غنیمت شمرد و به طبیعت زمین فرصت تنفس دهیم؛ چراکه محیط زیست سالم جدا از سلامت عمومی جامعه نیست./منبع : ایسنا
