مهدی معتق
استاد مرکز علوم تحقیقات زمین و دانشگاه لایبنیتز هانوفر آلمان
ایران به علت قرار گرفتن در کمر بند جغرافیایی خشک و نیمه خشک و با داشتن حدود ۱۰۰ میلیون هکتارپوشش بیابانی، فقر بسیار شدیدی به لحاظ پوشش‌های گیاهی متراکم و انبوه دارد. به جرات می‌توان گفت که تنها استثنا در پوشش‌های گیاهی متراکم، جنگلهای هیرکانی در جنوب دریای خزر است که با محدوده‌ای کمتر از دو درصد مساحت کل ایران متراکم‌ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل داده‌اند.
متاسفانه نفس این پوشش‌های گیاهی کم نظیر و ارزشمند سالهاست که به علت فعالیتهای مخرب بشری، از سدسازیهای بیرویه گرفته تا سندروم های ویلاسازی وتونلسازی و گسترش کوههای زباله، به شمارش افتاده است. بارها در توجیه تخریب های جنگلی برای اجرای پروژه ها شنیدهایم که فلان پروژه فقط x هکتار جنگل را خراب میکند. مثلا در توجیه سدهای لاسک و شفا رود گفته شد که هر کدام فقط ۹۰ هکتار جنگل را تخریب میکند. آزاد راه تهران شمال به تنهایی حدود ۲۵۰۰ هکتار جنگل هیرکانی را نابود کرد. در جدیدترین اظهار نظر ها نیز معاون محترم سازمان محیطزیست در یک برنامه تلویزیونی ودر یک اظهار نظری در خور تامل در توجیه خط انتقال آب خزربه سمنان فرمودهاند که این پروژه فقط ۴۰ هکتار جنگل را تخریب میکند که مقدار کمی است!
اینگونه اظهارات در توجیه پروژهها در حالی بیان میشود که گویی نصف مساحت ایران جنگل هیرکانی است و این ارقام اعداد بالایی محسوب نمیشوند. همانگونه که در بالا متذکر شدم مساحت جنگلهای هیرکانی با در نظر گرفتن باغات و .. در بهترین حالت چیزی کمتر از دو درصد مساحت کل ایران است. از سویی خود جنگلهای هیرکانی دههها هست که با انبوهی از مشکلات و معضلات مانند گسترش کوههای زباله و توسعه های غیراصولی تغییر کاربری زمین مواجه هستند که چهره زشت و ناخوشایندی را بر طبیعت زیبای نواحی جنوبی دریای خزر جاری ساخته است و متاسفانه اقدامی اساسی و کافی برای حل این معضلات در سالهای گذشته صورت نگرفته است.
نگاهی ساده به تصاویر ماهواره ای نشان میدهد که چگونه به عنوان مثال مساحت منطقه کوه زباله سراوان دراستان گیلان در ۸ سال گذشته تقریبا سه برابر شده و از هفت هکتار در سال ۱۳۹۰ به مساحتی در حدود ۲۰ هکتار در سال ۱۳۹۸ رسیده است (تصویر ۱). روندی که اگر با همین سرعت در گیلان و مازندران و گلستان ادامه پیدا کند آینده منابع آبی و خاکی و گیاهی در این مناطق را به شدت با تهدید جدی روبرو خواهد کرد.
همچنین تغییر کاربری های مختلف و غیر اصولی که در طول دهه های گذشته به بهانه های مختلف انجام شده، از یک سو چهره بسیار زشتی را در این مناطق جاری ساخته، واز سویی دیگر خطر پذیری جوامع محلی نسبت به حوادثی مانند سیل و رانش زمین را به شدت افزایش داده است (تصویر ۲). شاید اگر معاون محترم سازمان محیط زیست قسمتی از وقت گرانبهای خویش را صرف بازدید و بررسی دقیق مشکلات جنگلهای هیرکانی میکردند و پای صحبت و درد دلهای کارشناسان دلسوز منابع طبیعی در استانهای شمالی می نشستند تا از نزدیک با مشکلات این عزیزان برای احیا حتی یک هکتار جنگل آشنا شوند، امروز ازکنار توسعه سه برابری کوه زباله سراوان به سادگی عبور نمیکردند و تخریب ۴۰ هکتاری این پوشش های گیاهایی نایاب آن هم بخاطر یک خط انتقال آب که با هیچ منطق و دلیل علمی سازگاری ندارد دیگر برایشان مقدار کمی نبود.
